کەواتە هیچ شتێکی سەرچاوە کراوە بەکار مەهێنە

جێگای داخە لەبەر قازانجی شەخسی خەریکی زڕاندنی ناوی سەرچاوەەکراوە بن. ئەمە گەندەڵیە لە ئاست دزینی داهاتی خەڵک. بەندە بە شانازیەوە پێشنیاری سیستمی سەرچاوە کراوە ئەکەم بۆ هەرکەسێک داوای چارەسەرێک لە ئێمە بکات. ئەوە بێتوانایی نیە، ئەوە مەنتیقی ئیشکردنە. کەسێکیش وابزانێ چ ئەوەی نەتوانین کۆد بنوسین چ ئەوەی کە تەنها باسی سەرچاوە کراوەمان کردبێ و خۆمان شتێکمان نەنوسیبێ، ئەتوانێ ئەو ڕەخنەیە بگرێ سەرباری ئەو چەن پرۆژەیەی لە گیتهەب بڵاومان کردۆتەوە، بەخۆشحاڵیەوە ئەو ڕەخنەیە وەرەگرم.

لۆگۆی سەرچاوەکراوە

زانکۆکان ژێربەژێر چیان بوێ بەکاری ئەهێنن لە سیستمی بەڕێوەبردنی قوتابخانەە کە بۆ زانکۆ دروستنەکراوە تا خودی لینوکس لە ئاندرۆیدەکانی دەستیانەوە تا زۆر سیستمی بنچینەیی. بەڵام نابینین بە زەقی شانازی پێوە بکەن.

هەرچی حکومەتیشە، لە ٢٠٠٦ نوسیمان کە زلهێزەکانی دنیا کردویانە بە سیاسەت. ئەبوایە ئەوان دامودەزگاکانیان ناچار بکەن سەرچاوە کراوە یەکەم هەنگاویان بێت. ئەوەتا تەواوی دامودەزگاکانی وڵاتە پێشکەوتوەکان پێشەنگن لە بڵاوکردنەوەی کۆدەکانیان و لە حاڵەتێکی وەک ئاپی شوێنپێهەڵگرتنی کۆڤید١٩دا تەنها سەرچاوە کراوەیە بتوانێ وا لە خەڵک بکات متمانەی تەواویان بە ئاپەکە هەبێت.

کە دێتە سەر ئەوەی کە کۆدێکی وێران ئەنوسن لەسەر بنکەدراوەیەکی سەرچاوە کراوە، بە خاوەن پرۆژەکە ئەوترێ: سەرچاوە کراوە کێشەی “سێکیوریتی” هەیە. دواییش دائەنیشن گلەیی لەم و لەو ئەکەن کە گوایە گەندەڵن. ئەی ئەمەی ئێوەی ئەندازیار ئەیکەن چیە؟ ئەگەر وایە بۆ بنکە دراوەکە بەکار ئەهێنی؟ چیە وا ئەکات MySQL کێشەی پاراستنی نەبێ بەڵام هەر نەرمەکاڵایەکی تری ناوەند یان پێشەوە کێشەی هەبێ؟ کەواتە دەست مەبە بۆ زۆر شتی تریش و بچۆ لە دام و دەزگایەک شتێک بکڕە کۆدەکەی سەرچاوە داخراو بێت. ئەوەش ناکەی کراکردنی ویندۆز لەپای چی؟ ئەمە چەتەگەری و دزیکردن نیە؟ هەروا فۆنت دزین و هتد.

بەڕاستی گەندەڵیە لەسەر مانووبوونی خەڵک بژیت بەڵام ئامادە نەبی دەستخۆشیان لێ بکەیت. دیارە ئەم جۆرە لە قسەکردن لە قسەکانی وێز مەکینی نوسەری یەکێ لە پرۆژە گرنگەکانی پایسن ئەچێت، بەڵام مەبەستم ئەوە نیە بکڕوزێمەوە بۆ کەسانێ کە خۆیان پێویستیان بە کڕوزانەوە نیە، مەبەستم ڕاستەوخۆ وەڵام دانەوەی ڕاستەوخۆی هەر کەسێکە ڕەخنە لە کۆدێک بگرێت کە بە ملیۆنەها تاقیکردەوەدا تێپەڕێبێ بەرامبەر کۆدێک کە تەنها خۆی لێی تێ ئەگات و تەنها لەسەر سیستمێکیش ئیش ئەکات.

زانستی سەردەم نەک هەر سەرچاوەکەی پێویستە، چیتر ئەوەش قەبوڵ نیە کە تەنها لەسەر کۆمپیوتەرەکەی خۆت ئیش بکات، ئەبێ کۆدەکەت وا نوسیبێ، هەر کەسێک بیەوێ تاقیکردنەوەکەت دووبارە بکاتەوە، ئەگەر بابەتێکی زانستیت نوسیبێ بۆ نمونە، ئەوا ناکرێ نەتوانێ کۆدەکەت بخاتە گەڕ.

چآک ئەزانم کۆمەڵگا و ئەندازیاری ئێمە ساڵەها لە دوای وڵاتانی ترەوەین، ئەوە پاساو نیە بۆ قسە نەکردن. مادام ئەوان غیرەتیان هەیە لەبەر نەزانی خەڵکی ئێمە هەوڵی ئەوە بدەن وێردپرێس ناشیرین بکەن کە زیاد لە ٣٠٪ی سایتەکانی دنیا بەڕێوە ئەبات گوایە کێشەی “سێکوریتی” هەبێت، هەقە لەبەرامبەردا پێیان بڵێین: ئەگەر وایە تکایە هیچ شتێکی سەرچاوە کراوە بەکار مەهێنن بە تایبەتی ئاندرۆید.

ڕۆژێکیش ڕای بەندە وەرگیرێت لەسەر سیاسەتێک بۆ دامودەزگای دەوڵەت، بێگومان هەر ئەوەی ١٤ ساڵ پێش ئێستا نوسیومە بە ١٤ جار تۆختر ئەیڵێم کە چارەسەر تەنها بەخشینەوەی کۆد و داتایە بە هاوڵاتیان چونکە ئەوان خاوەنی ڕاستەقینەی حکومەتن نەک بە پێچەوانەوە.

ڕەگەکانی “شێتێتی” لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

نوسینی مایکڵ ڕوبن، لە ئینگلیزەوە.

کاتێ دێتە سەر هەڵسوکەوتی سەیر و بێ ئەقڵانەی سەرانی دنیا، ئەکرێ کیم جۆن ئون سەرۆکی هەموان بێت بەڵام ئەم بەهرەیە قوڵە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا: موعەمەر قەزافی قیژ و قاوی بەلاوەبوو. وتارەکانی ناو یوئێنی سەبری پێویست بوو هەم بۆ گوێگران هەم بۆ خۆشی. حەرەسی تایبەتی ژنی لە چواردەوری خۆی کۆ ئەکردەوە و گۆڕینی جەستەشی پێشبڕکێی لەگەڵ مایکڵ جاکسن ئەکرد. کوڕەکەی قەزافی، حەنیبال کوڕی باوکی خۆی بوو، دوای ئەوەی خۆی و ژنەکەی لە ئوتێلێکی سویسرا لە دوو خادمەیان دابوو، دەستگیرکرا. ئەنجامی حەیاچوونەکەش ئەوەبوو کە قەزافی داوایکرد جیهاد دژی سویسرا دەستپێبکرێت.

قەزافی، بە دڵنیاییەوە، تەنها نەبوو. سەدام حوسێن ئەکرێ وەحشی بووبێت، بەڵام شێت نەبوو، سارد و لەسەرخۆ بوو، حساباتی ئەکرد، بێ ڕەحم بوو، بەڵام بە بەراورد بە عودەی کوڕی کابرایەکی سالم بوو. ئیستغلالکردنەکانی عودەی چاک زانراون، تەعەداکەر و بکوژ و سایکۆ بوو. کاتێ تیپی تۆپی پێی ئێراق یاریەکیان دۆڕاند، تێهەڵدانی کردن. ئەشکەنجەدان بۆ ئەو شتیکی خۆش بوو.

ڕەجەب تەیب ئەردۆغان دەوری قەزافی ئەبینێ لە تەخشان و پەخشانکردندا. کابرایەکە بێ شەرمانە گەندەڵە، بێ ڕووە و موئامەرەکەرە. لە کاتێکدا زۆر دەسەڵاتدار ئەکرێ دیکتاتۆر وە/یا دوژمنکار بن، ئەردۆغان تا دێ زیاتر شێتتر ئەبێت.

خانەوادەی پاشایەتی سعودیە بەدناوانە خۆیان جیا کردۆتەوە، بەڵام زۆرێک لە شازادەکانیان کەمترین پەرژینی قیەمن لەپشت پەردەوە. تەنها یەک شازادەی سعودی ٢١٠٠ باڵندەی کوشتوە کە مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە کاتێ لە گەڕان بوو لە پاکستان. لە ڕاستیا بۆخۆی سەفەر بۆ پاکستان بۆ بەسەربردنی گەشتێک شتێکی ئاقڵانە نیە. کەسانی تری خانەوادەی شا تۆمەتبارن بە شتی زۆر خراپتر.

هەتا لە کوردستانی ئێراقیش، لە کاتێکدا ئەوترێ مێرگێکی ئارامە، شێتێتیەکی یەکجار زۆری تیایە. سەرۆکی پێشوو جەلال تاڵەبانی لە ڕاستیدا پاڤێڵی کوڕە گەورەی نەفی کرد بۆ لەندەن لە ترسی هەڵسوکەوتی وا تێکچوو، وە سەرۆکی هەرێمی کوردستان مەسعود بەرزانی مەسر و مەنسوری کوڕی قومار بە ناوبانگی عودەیەوە ئەکەن. خەڵک ناچێ پەلاماری خێزانێکی کێبڕکێکەر بدا لە عیادەیەکی داندا لە ڤێرجینیا، خەڵکی زۆر کەمتریش بە بزواندنی ئەوان هەڵسوکەوت ئەکەن.

کەواتە بۆچی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەک تەنها بۆتە ناوچەیەک بۆ دیکتاتۆر، بەڵکە ناوچەیەکی شێت؟ لەژێر سەدام حوسێندا نوکتەیەک هەبوو لەسەر ماستاوچێتی و هەڵەنەکردنی سەرۆکدا: گوایە طارق عەزیز قسەی کردبوو لە پرێس کۆنفرانسێکدا کە تیایدا ڕۆژنامەنوسێ پرسیار ئەکات و ئەڵێ ئایا فیل ئەفڕێ. وەڵامی ئەداتەوە ئەڵێ “بەدڵنیاییەوە نەخێر”، ئەنجا ڕۆژنامەنوسیکی تر ئاگاداری ئەکاتەوە کەوا سەدام حوسێن وتویەتی فیل ئەفڕێت. بەبێ ئەوەی خۆی تێک بدا، طارق عەزیز ئەڵێ، “بەڵێ ئەفڕێ بەڵام بەخاوی”. لە وەزعێکی ئاوادا، ئەردۆغان بوە بەجێگرەوەی سەدام وەک مامۆستای فڕینی فیل، هیچ ڕۆژنامەنوسێ بە سوڵتان ناڵێ جلی لەبەردا نیە [نمونەی ئیمپراتۆرەکەی مەبەستە نوسەر لێرە بخوێنەوە] نیە چونکە ئەکرێ ڕۆژنامەکەی داخرێ و خێزانەکەی بگیرێت.

هۆکاری دیکەش هەن، بە تایبەتی کاتێ دێینە سەر باسی مناڵەکانیان. ئەو وڵاتانە چەندە سەرۆکەکانیان بانگەشەی کرانەوە و دیموکراتیەتیان بۆ بکرێ، خێزان هێشتا تیایاندا گەورەیە. کاربەدەستان ماستاوچی لەدەوری خۆیان کۆ ئەکەنەوە کە سوێند بۆ هەموو جوڵەیەکیان ئەخۆن.

ئەگەر قەزافی، بەرزانی، سعودی لەسەر خەتەکەت بن پێویست ناکا هەرگیز داوای لێبوردن بکەیت.

دوو جۆر سەرۆک هەبوون، دابڕاو لەیەکتر، یەکێکیان سەرۆکی وڵات و کۆمەڵگا و ئەویتر هی خێزان. وڵات تەنها جێگای یاریکردنە و خراپترین زوڵم ئەکرێ بە پارە داپۆشرێت. پارە، هێز، وە ناوبانگ کاتێ تێکەڵ ئەکرێن ئەبێت ئاوێتەیەکی ناجێگیر.

سەرۆکی وەک قەزافی و بەرزانی ئەکرێ خۆیان بە بیرمەندی گەورە بزانن یا کاربەدەست، بەڵام ئەکرێ باوکێکی بێهێز بن، ڕێگا بدەن مناڵەکانیان گەورەببن لە ناو خزمەتکارانێکدا کە هەموو پێداویستیەکیان بۆ دابین ئەکەن، هەروەها ڕێزگرتن لە سەرۆکەکە تێکەڵ ئەکەن بە گوێڕایەڵی تەواو بۆ مناڵەکەی. سنورەکان لەخۆوە و کورتخایەن و لەڕووی ئەخلاقیەوە ئیختیارین.

هیچ یاسایەکی خێرا و زبر نیە، وە تاکیش بە دڵنیاییەوە گرنگە لایان. قوسەی ئەکرێ خراپ بووبێ، بەڵام وەک عودەی نەبوو، قوباد وەک پاڤێڵ نیە، هەموو شازادەیەکی سعودیش سایکۆ نیە، بە دەرزەن تیایاندا کەوا تەنها و تەنها دراوە بەدەمیانەوە.

لەهەموی خراپ و خراپتر ئەوەیە کەوا موعتادی هۆڵیوود بوون. کیم جۆنگ ئون، بۆ نمونە، بەناوبانگە بە ئالوودەبوون بە هۆڵیودەوە. خانمی یەکەم ئەسما ئەسەد دەمەتەقەیان بوو لەگەڵ برات پیت و ئەنجلینجا جولی. شا عەبدوڵای دوەمی ئەردەن بەڵێ ناچێتە ناو هەمان قاڵبەوە، بەڵام دیکتاتۆرە – وە خراپ حەزی لە ستار ترێکە. بۆی هەیە، کەواتە، لێکچوونێک هەیە لەنێوان ئەو شێتبوونەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە لەگەڵ مناڵانی هۆڵیوود. کە بەناوبانگ بوویت و چواردەورت بە ماستاوچی گیرابێت سەری لە زۆر ئەستێرەی مناڵ شێواندوە بەڵام نەک هەموو. بۆ هەموو لیندزی لۆهانێک [دوای سێ مانگ لە چاک بوونەوە لە ئالوودەبوون دیستان ئەخواتەوە لە هەواڵەکەدا] مایم بیالیکێک [ئەکتەر لە هەمانکاتدا نوسەر و توێژەرەوە لە بواری زانستی دەماردا] هەیە، بۆ هەموو ماکۆڵی کوڵکینێ هەمیشە ڕۆن هاواردێ هەیە. کەلتور، پەروەردە، وە بەها گرنگە.

کەوابێ چەندە تراژیدیە کە لەودیو شەڕ، تیرۆریزم و ئەگەری داڕووخانی ئابوریەوە، ئەو هەموو ماستاوچێتیە، گەندەڵی، وە حەسانەی یاسایی وایکردوە زۆرێک لە سەرۆکەکانی ئێستا و داهاتووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوون بە ئەکتەرەکانی فیلمی دیفرێنت سترۆکس [هێڵی جیاواز کە سێ ئەکتەری منداڵی هۆڵیود ڕۆڵیان تێدا بینی، گەورەبوون هەرسێکیان تاوانکار دەرچوون].

تێبینی: ناو کەوانە چوارگۆشەکان [] زیادکراوی وەرگێڕانە

بودجەکەی فەرمانگەی ئایتی و …

ئەم بابەتە لە مانگی چواری 2012 لە کوردئایتیگروپ بڵاوکرابوەوە. هەندێ ناو و ڕێنمایی تێدا بوو لامبردوە، لێرە دای ئەنێم تا نەفەوتێت. بەداخەوە بەستەرەکان فەوتاون بەڵام لەوکاتەوە تا ئەمڕۆ، بڵاوکردنەوەی لێرە، پرۆژەکەی فەرمانگە 20 ملیۆن دۆلار زەرەری لە ئێوە داوە بەپێی هەواڵەکەی ملیللەت پرێس. هەروەها جەنابی کاک بۆتان تا  ئێستا خۆی ناکا بەخاوەنی ئەم بەهەدەردانە، یان هەر کەسێکی تر یان کۆمەڵەکەسێک.

ئەوانەمان کە لە ئەکادیمیاوە هاتوینە ناو دنیای دیجیتاڵ کەیسە گەورەکانی وەک فڕینگەی دێنڤەری ساڵی 1993 و سیستمی فریاکەوتنی لەندەن و بەم دوادوایە دیسان لە ئینگلتەرا تێرمیناڵی ۵ی فڕینگەی هیسرۆ تەنها چەن نمونەیەکن کە ئاگامان لە خۆمان بێت بودجەی زەبەلاح بۆ پرۆژەی ئایتی تەرخان نەکرێت لە کاتێکدا دڵنیا نەبین لەوەی کارەکە بە تەواوی سەرکەوتوو ئەبێت.

دەیان و سەدان توێژینەوە و ڕای پسپۆڕی ڕاوێژکارانی ئایتی لەم بوارەدا ئەبێت شتانێک بن کەوا فەرمانگەی تەکنۆلۆجیای زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هەند وەریان گرێت. بەڕای من گەر مانگانە کۆرسی تایبەتیان هەبێ بۆ کارمەندەکانیان لەبارەی ئەم جۆرە مەترسیانەی “هەڵئاوسانی خودکارانە”ی ئەم جۆرە پرۆژانە ئەوا یەک چرکەی بەهەدەر ناچێت.

ڕۆژنامە/سایتی هاوڵاتی تیشک ئەخاتە سەر دوا ڕاپۆرتی فەرمانگەی ئایتی حکومەت و بە ناوهێنانەوەی ژمارەکانی خۆشیان بێت منیش هاوڕام ژمارەکان یەکجار گەورەن و هەق وایە ئەمە وانە/دەرسێکی چاک بێت بۆ کاربەدەستانی حکومەت لەلایەک وە فەرمانگەی ئایتیش لەلایەک کەوا ژمارەی لەم جۆرە تەرخان ئەکرێت بۆ هەر کۆمپانیاک بێت هەتا ئەگەر دامەزراوەیەکی سەرچاوە کراوەش بێت وەک لینوکس ئەبێ زۆر وریا بین لەوەی کە لە دنیای ئایتیدا “ئەنجام” گرنگە نەوەک “بەڵێن” و “بۆچون”و زۆرێک لە “تەخمین کردن”.

ژمارەیەکی وەک ٤،۷۱۲،٠۳٠ دۆلار بۆ چاپکردنی هەویەی کارمەندان لە دنیایەکدا کەوا بەرەو ناوی بەکارهێنەر و پاسۆرد زیاتر ئەچین وەک لەوەی شتەکان لاسایی کردنەوەی دنیای پەڕەو کەغەز بن ئەبێت شتێک بێت کە ئەگەر ئێستا ۱٠ دۆلاریشی مابێتەوە بوەستێنرێت و تێر و تەسەل قسەی لەسەر بکرێت پێش ئەوەی هەمان هەڵەی وڵاتان و کۆمپانیاکانی تری دنیا دوبارە بکرێتەوە.

بۆیە بە تەواوی لەگەڵ هەواڵەکەی هاوڵاتیم (دیسان ڕای کوردئایتیگروپ نیە) و ئەڵێم جیاواز لە قسە کلاسیکیە کوردیەکان، ئەکرێ تەنها بە ڕا وەرگتنی کەسانێکی بەڕاستی ئەکادیمی لە دنیای ئایتی، ئەکرا ئەم هەڵانە ڕویان نەدایە. ئەکرا زۆر بە وریایانە تر سەرف کرانایە، بۆیە جارێکی تر پێم وایە هاوکاری نێوان گروپێکی پرۆفێشناڵ و خۆبەخش لەم دنیا جەنجاڵەی ئایتی لەگەڵ هەر دامەزراوەیەکی تری میری لە کوردستان یان هەتا کۆمپانیا کوردیەکان تەنها مایەی سودی دەزگاکە یان ڕێکخراوەکە خۆیەتی.