“هیچ شتێک لەوە گرنگتر نیە وا دەرکەویت دینداریت” نیکۆڵۆ مەکیاڤێلی
لەم کورتە نوسینەدا هەوڵ ئەدەم بۆ خۆم و بۆ ئێوەش ڕوون بکەمەوە جەماعەتەکەی فەتحوڵا گولەن لە ژێر ووردبینی بیردۆزی کۆمەڵایەتی بێشکچیدا، کە بە کورتی لەم بابەتەی پێشتردا هاتبوو چۆن چۆنی هەڵسەنگێنین. بزانین ئایا کە مادام بێشکچی ئەڵێ
پێکهاتەی کۆمەڵگای ئێمە پشت بە هەندێ کێشە ئەبەستێت: پێش هەموو شتێک موڵکایەتی، تا دێت کێشەی دابەشبوونی داهات و هەندێ مەسەلەی تریش
وە دواتریش لە بەشی چوارەمی هەمان کتێبیدا (لاپەڕە ۲۲۱ بە دواوە) باسی پەیوەندیەکانی بەرهەمهێنان ئەکات بە درێژی بەڵام لە ناو چوارچێوەی ئەم پەیوەندیانە بە دینەوە، کە لێرەدا ئێمە کارمان نیە بەسەریەوە.
ئایا بێ گوێدانە لایەنی ڕەگەزی (عرقی) و دینی جەماعەتی فەتحوڵا گولەن، ئایا لەسەر بنەمای ئابووری و کۆمەڵایەتی، بەڕاستی خزمەت بە کێ ئەکەن و بانگەشەی خزمەتیش بۆ کێ ئەکەن؟
بابەتەکە لەوێوە وروژا کە خانمە پرۆفیسۆرێکی تەکساسی وتارێکی گوایە “زانستی” نوسیوە لەسەر کاریگەری قوتابخانەکانی فەتحوڵا گولەن لە کوردستانی ئێراق (باکوری ئێراق، باشوری کوردستان چیت پێ خۆشە) وە هەوڵەکانیان بۆ “تیمارکردنی زامەکانی شەڕ” لەو پارچەیەی سەرزەوی. خانمی پرۆفیسۆر وتارەکەی لە کۆنفرانسێکدا پێشکەش ئەکات لە شاری شیکاگۆی ئەمەریکا لە ساڵی ۲٠۱٠دا بەڵام من بە سوتفە ئەم چەند هەفتەیەی ڕابردوو چاوم بەریکەوت. لە قسەکانیدا خانمی پرۆفیسۆر تەواوی نمونەی فەقیری کوردانی ئێراق بە تایبەتی هەڵەبجە بەکار ئەهێنێت بۆ باسکردنی کارەکانی ئەوان.
کە لێرەدا بانگەشە کردن بۆ خزمەتی هەڵەبجە و “تیمارکردنی زامەکانی شەڕ” لە کاتێکدا بەندە ئاگادارە دوای چەن هاواری هەڵەبجەییەکان مەکتەبێکیان لەوێ کردۆتەوە وە چەند و چۆنیش هەڵس و کەوت لەگەڵ قوتابی نەداردا ئەکەن بۆخۆی درۆیەکی شاخداری ئەم خانمە پرۆفیسۆرەیە.
خانمی پرۆفیسۆر بەبێ هێماکردن بۆ داهاتی ساڵانەی کۆمپانیای فەزالەری سەر بە بەڕێز فەتحوڵا گولەن، بەڵکوو بە پێچەوانەوە خانم ئەڵێ گروپەکەی بەڕێز فەتحوڵا نەخۆشخانەیەکیان لە هەولێر کردۆتەوە کە چیتر پێویست نەکات خەڵک بچن بۆ ئێران و تورکیا بۆ چارەسەر. ئیدی کەس نەپرسێ لە خانمی پرۆفیسۆر بۆ لە سلێمانی یان عەربەت نەیانکردەوە تا هەڵەبجەییەکان باشتر دەستیان بگات بەو کارە “خێرە”؟ وە یان داخۆ ئەو نەخۆشخانەیەی ئەوان نرخەکانی بە بەراورد بە جێگاکانی تر چەندە هەرزان/گرانترە؟
بۆیە لەسەر دوو بنەما کە بێشکچی ڕاستەوخۆ ناوی نەهێناون چۆڕێک ئەدوێم: بێشکچی باسی کێشەی موڵکایەتی و دابەشبوونی داهات ئەکات، بەڵام من ئەیکەم بە “توانای بەرهەمهێنان = خودی کەسابەتەکە”ی خواجە، وە “پەیوەندیەکانی بەرهەمهێنان = شەریکەکان”ی گروپەکەی خواجە. وە لێرەوە یەکم پرسیار یاخوود گومانیش دروست ئەبێت کە کام لەو دوانە پێش ئەوی تر کەوتوون؟ واتا ئایا شەریکەکان پێش کەسابەتەکە دروست بوون یان وەک باوە لە دنیا بە پێچەوانەوە؟ ئەگەڕێینەوە سەر بابەتەکەمان:
یەکەم: توانای بەرهەمهێنان
پێش هەموو شتێک ئەبێ بزانین کە کارەکانی گولەن تەنها دروستکردنی مەکتەب نیە و جۆرەها کاری جیاواز ئەکەن. لە خوێندن و نەخۆشخانەی تایبەتەوە بۆ ووزە و ئاڵتونفرۆشی، هەروەها جۆرەها کۆمپانیا و هۆڵدینگی تر بە پشتیوانی تۆڕێکی میدیای و چاپەمەنی کە بۆخۆی سەرچاوەی داهاتە.
داهاتی جەماعەتی گولەن لە کوردستانی ئێراقدا بە سەرو ۳۳ ملیۆن دۆلار ساڵانە ئەخەمڵێنم
خەڵکانی تر لە ٢٠٠٨دا تەواوی سەروەتی ئەوان بە ٣٠ ملیار دۆلار ئەخەمڵێنن
ئەمەوێ بیڵێم بە پێی تەماشاکردنێکی خێرای من لە نێت و لە ڕێگای هاوڕێ و ناسراوانەوە، بەبێ ئەوەی وەک خانمی پرۆفیسۆر میوانداری بکرێم و یەک بەیەکی مەکتەبەکانی ئەوان ببینم، داهاتی گولەن لە کوردستانی ئێراقدا بە سەرو ۳۳.٦ ملیۆن دۆلار ساڵانە ئەخەمڵێنم. خەمڵاندنەکە لەسەر ژمارەی قوتابخانە جارانی ژمارەی قوتابی جارانی ۳٠٠٠ دۆلاری ساڵەنەم کردوە و هیچی تر. واتە بەپێی لۆگۆکانی ئەم بەستەرە ۲۸ خوێندنگام بۆ داناون، جارانی ٤٠٠ خوێندکار، جارانی ۳٠٠٠ دۆلار ساڵانە ئەکاتە ۳۳.٦ ملیۆن دۆلار. بۆیە ئەگەر هەڵە بم لە ژمارە ٢٨ـەکەدا ئەوا کۆی ساڵانەکەش هەڵەیە بەڵام ڕێژەکە ڕاستەوانەیە بۆیە خۆت زانیاری خۆت کۆ بکەرەوە و دوا ئەنجام وەرگرە. دیارە لە دوای هەراکانیان لەگەڵ ئەردۆغان جۆرەها تۆمەت ڕووبەڕوویان ئەکرێتەوە.
لەم ڕوانگەیەوە و لە داهاتێکی ۳۳ ملیۆن دۆلاریەوە، ئایا بەڕاستی کاری خزمەت و خێرخوازی ئەکەن یاخوود بۆ کۆکردنەوەی دەیان ملیۆن دۆلار لەوێن؟ کە جەنابی پرۆفیسۆر زۆر خۆشحاڵانە نابێ باسی بکات. ئەم پرسیارە هێشتا ساغ نەبۆتەوەو هەموان ڕای خۆمان دەرەبڕین، چونکە دامەزراوەکانی خواجە ناچنە ژێر یاسای هیچ وڵاتێکەوە تا داوا بکرێ داهاتیان ئاشکرا بکرێت و هاتوچۆی پارەکانیان دیاری بکرێت و بخرێتە بەر ڕای من و خڵکیش تا بەڵکە ئەوکات ئێمە هەڵە بین. بەڵام ئاشکرایە کە خواجە ئەوەی پەیدای ئەکات بەردەوام جێگای نوێی پێ ئەکاتەوە. بەڵگە بۆ ئەمەش تەنها زیادبوونی خوێندنگاکانیان لە باکوری ئێراق لە یەک دانەوە لە ۱۹۹٤ بۆ نزیک ۳٠ لە ۲٠۱٤ دا بەکار ئەهێنم. کە ئەکاتە نزیکەی ۳ دامەزراوە لە هەموو دوساڵێکی تەمەنیاندا.
ئەوە کورتەیەکی توانای “موڵکایەتی”ی کۆمپانیای فەزالەر و کۆمپانیاکانی تری گروپەکەی خواجە فەتحوڵایە
دووەم: پەیوەندیەکانی بەرهەمهێنان
مادام جۆرەها کاری جیاواز ئەکەن، پەیوەندیەکانی بەرهێمهێنانی گروپەکەی گولەن لەگەڵ جۆرەها کەسدایە بەڵام لەهەموی گرنگتر، وەک زانیاری کەسی خۆم وە هەروەها وەک زانیاری بەردەست لە نێت و ڕۆژنامە و بڵاوکراوەکاندا، گروپەکەی خواجە تەواو نزیکن لە سیاسەتمەدارانی هەر وڵاتێک کە ئەوان تیایدا هەبن.
لە هەموی گرنگتر لە دوا ڕووداوەکانی تورکیادا دەرکەوت کە پەیوەندیەکانی خواجە لە تورکیای بنکەی سەرەکی ئەواندا، لە بەرزترین ئاستدایە و توانای هەیە لەگەڵ بەرزترین کەسی دەوڵەتدا و سوپاکەشیدا بجەنگێت. یان توانای هەیە دەنگی سەرۆک وەزیرانی تورکیا بخاتە ناو گێژاوی گاڵتەجاڕی خەڵک و یاساشەوە. پێم وایە لێرەدا پێویست بە نموونەی زیاتر ناکات، بەڵکوو میوانانیان بۆ “ئۆڵۆمپیاتی تورکی” ساڵانەی هەر ساڵێکیان چ لە ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا یاخود کاراچی پایتەختی پاکستان تەماشا بکەیت باشترین نمونە ئەدەن بە دەستەوە.
بۆیە بە کورتی دەر ئەکەوێت کە “توانای بەرهەمهێنان”ی خواجە لە ئاستێکدایە بتوانێت هاوسەنگی وڵاتێک بگۆڕێت وە هەروەها “پەیوەندیەکان”یشیان لەگەڵ جۆرەها دام و دەزگای دەوڵەتاندا هەیە کە ئەکرێ تەخمین کرێت لەگەڵ دامەزراوە سیخوڕیەکانیشدا بەهەمان شێوە خاوەنی پەیوەندی بن. لەو ڕوانگەیەوە گومان یان پرسیارەکەی سەرەوەش کە ئایا کامیان پێش کامیان کەوتوون؟ “توانای بەرهەمهێنان”ی گروپەکە یاخود “پەیوەندیەکانی بەرهەمهێنان”؟ بە زمانێکی سادەتر ئایا ئەمان شەریکی خەڵکن یان خەڵک شەریکی ئەمانن؟ وە ئەو شەریکانەش کێن و بۆچی شەریکی ئەمانن؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە بۆ کاتێکی تر و نوسینێکی تر.
بە زمانێکی سادەتر ئایا ئەمان شەریکی خەڵکن یان خەڵک شەریکی ئەمانن؟ وە ئەو شەریکانەش کێن و بۆچی شەریکایەتیان ئەکەن؟
بۆ ئەوەی ڕوون بێت لای خوێنەر کێشە و جیاوازی من لەگەڵ بزوتنەوەکەی گولەن نە مەسەلەی کوردایەتیە و نە مەسەلەی پەکەکەیە (وەک لەسەرەوە وتم ئەم تەماشاکردنە دورە لە بۆچوونی ڕەگەزی و دینی) بەڵام قوڵتر و پێشترە لە دین و مەزهەبیش. چونکە ئەو کاتێک قسە بە جەمیل بایک، یان باهۆز ئەرداڵ ئەڵێ هیچ یەک لەو دوانە کوڕی ئەریستۆکرات، دەرەبەگ و ئاغا یا سەرۆک عەشیرەتێک نەبوون و نین وە هەروەها مەسەلەکە ئەوەنیە لە مەزهەبێکی جیاوازیشەوە هاتبن (ئەکرێ ئەو هەقە بدەین بە خواجە و بڵێین لە ڕوی چەپێتیەوە کێشەی گەورەی لەگەڵ بایک و ئەرداڵ هەیە بەڵام لێردا لەسەری ناڕۆین). بۆیە بیردۆزەکەی بێشکچی دیسانەوە بەکارە کەوا ئەم جوڵانەوەیەی خواجە کاری بە فەقیر، چەپ و نەدار نیە و سەودای لەگەڵ منداڵی بەرپرس و دەوڵەمەندەکاندایە.
بۆیە لە ڕوانگەی بیردۆزەکەوە کە ئەبێ ‘هەموو گۆڕانێک یان هەوڵێک بۆ گۆڕان لە ژێر وردبینی موڵکایەتی و پەیوەندیەکانی بەرهەمهێماندا تەماشا بکەین،’ بە ڕوونی بۆمان دەر ئەکەوێت کە مەکتەبەکەی گولەن لە هەڵەبجەی شەهید، نابێ وە ناکرێ مەبەستی سەرەکی لێی خزمەتی هەڵەبجە بێت. خۆ ئەگەر لە ئێستادا و تا کۆتایی تەمەنیشیان لە هەڵەبجە بەلاش ئیش بکەن، پارەش بۆ هەتیو و نەداران دابین بکەن هەر لەو حەقیقەتە کەم ناکاتەوە کە سەودای ئەوان بەگشتی لەگەڵ تەبەقەی خوارەوە نیەو خودی خواجەش کاری بەسەر تەبەقەی خوارەوە نیە دەنا یەکەم مەکتەبیان لە هەڵەبجە ئەکردەوە نەک لە هەولێر.
دەنا جیاکردنەوەی کوڕە فەقیرێک لەسەر بناغەی نمرەکەی و وەرنەگرتنی بۆخۆی سادەترین بنەمای جیاخوازیە. بۆخۆی مەسەلەی “وەرگرتن بە مەرج” لە تیۆری فێرکردن و میتۆدەکانی فێرکردندا قسە زۆر هەڵ ئەگرێت و ناچینە ناوی بەڵام ئەزانین کەوا مەکتەبەکانی خواجە تەنها “زیرەک”ەکان وەر ئەگرن وە ئەبێ ئەو ڕاستیە بوترێک کە زیرەکی لەم ڕۆژەدا پێویستی بە “ئامێر” و “هەل و مەرج”ی خوێندن و نوسین هەیە، کە ئەوان زۆر چاک لەو پێداویستیانە حاڵی بوون.
بۆیە لە کۆتاییدا: لەژێر ڕۆشنایی موڵکایەتی و پەیوەندیەکانی بەرهەمهێنانی بێشکچیدا، ئەوەمان بۆ دەر ئەکەوێت کە دابینکردنی خزمەتگوزاری گشتی (پەروەردە یاخود تەندروستی) لە لایەن کۆمپانیایەک، گروپێک یان کۆمەڵە کەسێکی بەدەر لە حکومەتێکەوە، تەواوی مەکتەب، نەخۆشخانە، دەرسخانە و زانکۆکانی گولەن ئەخاتە خزمەت تەبەقەی سەرەوە. وە پێویست ناکا باسی کۆمپانیاکانیان بکەین چونکە ئەوان لە ڕاستیدا بانگەشەی ئەوە ناکەن کە کۆمپانیاکان جۆرە کارێکی خێرخوازی. هەروەها خواجە هیچ تەکیەیەکی نەکردۆتەوە، وە بانگەشەش بۆ هاوکاری لەگەڵ هیچ دامەزراوەیکی خێرخوازی وەک مانگی سور، خاچی سور و هتد ناکەن تا ڕاستەوخۆ لەم خانەیە بیگوازینەوە خانەیەکی تری خزمەتکردن.
وە بەو شێوەیە ئەکرێ بگەینە ئەو ئەنجامەی کە تەواوی دامەزراوەکانی خواجە فەتحوڵا (بە کۆمپانیاکانیشیانەوە) نە بۆ هەژاران دروست نەکراون وە نە هەژارانیش دروستی کردوون.
هەروەها ئەوەش ڕۆشن ئەکاتەوە کە هەژارانیش بەڕێوەی نابەن لە ئاستی سەرەوەدا بەڵکوو کاری هەژاران هەمیشە لە کارەکانی خوارەوەدا ئەمێنێتەوە، چونکە بۆ ئەوان دروست نەکراوە ( بەلەبەر چاوگرتنی ئەوەی کە لادانێک لە یاسا گشتیەکە، یاساکە ناشکێنێت).
بۆیە خزمەتەکەی خواجە بە دەست و بازوی تەبەقەی خوارەوە بۆ تەبەقەی سەرەوەیە.
بۆ تەواوکاری ئەمە ڤیدیۆی خانمی پرۆفیسۆرە و بەڕاستی پێویستم بەوە نیە بچم وتارەکەی بخوێنمەوە یان سەرچاوەکەی دانێم بۆتان.
بڵۆگی لائق 