سەرکەوتنی گەمژەیی – وەرگێڕان بە مەکینە

نوسینی بێرتراند ڕەسڵ

وەرگێڕانی مەکینەی گوگڵ

دەقی سەرچاوە: https://russell-j.com/0583TS.HTM

ئەوەی لە ئەڵمانیا ڕوودەدات، بابەتی گەورەترین نیشانەیە بۆ هەموو جیهانی شارستانی. بە درێژایی سەد و پەنجا ساڵی ڕابردوو، تاکە ئەڵمانییەکان زیاتر لە تاکەکانی هەر وڵاتێکی دیکە کاریان بۆ زیاترکردنی شارستانیەت کردووە؛ لە نیوەی کۆتایی ئەم قۆناغەدا، ئەڵمانییەکان، بەکۆمەڵ، بە هەمان شێوە کاریگەر بوون لە دابەزینی شارستانیەتدا. لە ئێستادا دیارترین ناوەکانی جیهانی فێربوون هێشتا ئەڵمانین؛ خراپترین و دڕندەترین حکومەت ئەڵمانیشە. لە تاکە ئەڵمانییەکان کە کارەکانیان بووەتە هۆی ئەوەی ڕێز لە ئەڵمانیا بگیرێت، هەندێکیان لە دەربەدەریدان، هەندێکیان لە خۆیان حەشاردان و هەندێکیشیان ون بوون، چارەنووسیان نادیارە. بە لەبەرچاوگرتنی چەند ساڵێک لە دەسەڵاتی نازییەکان، ئەڵمانیا تا ئاستی کۆمەڵێک گۆت نوقم دەبێت.

چی ڕوویداوە؟ ئەوەی ڕوویداوە تەواو سادەیە. ئەو توخمانەی دانیشتووان کە هەم دڕندەن و هەم گەمژەن (و ئەم دوو سیفەتە بەزۆری پێکەوە دەڕۆن) لە بەرامبەر ئەوانی تردا کۆبوونەتەوە. بە کوشتن، بە ئەشکەنجەدان، بە زیندانیکردن، بە تیرۆری هێزە چەکدارەکان، بەشە زیرەک و مرۆڤدۆستەکانی میللەتیان خستۆتە ژێردەستە و دەستیان بەسەر دەسەڵاتدا گرتووە بە ئامانجی پێشخستنی شکۆمەندی نیشتمان.

ئەوەی لە ئەڵمانیا ڕوویداوە ڕەنگە لە شوێنێکی دیکەدا ڕووبدات. فاشیستەکانی بەریتانیا هێشتا حزبێکی گەورە نین، بەڵام بە خێرایی گەشە دەکەن و ئەگەر لە هەر کاتێکی داهاتوودا مەترسی حکومەتێکی کرێکاران هەبێت کە بە مانای بازرگانی بێت، ئەوا پشتگیری زۆربەی چینە حوکمڕانەکان بەدەست دەهێنن. لەم نێوەندەدا حکومەتی بەریتانیای هیندستان جۆرێکە لە فاشیزم، لەوەش خراپتر بەهۆی نامۆ بوون. ئینگلیزەکان لە هیندستان وەک هیتلەریەکان لە ئەڵمانیا تەنها بە دانانی باشترین کەسەکان لە زینداندا دەتوانن حوکمڕانی بکەن.
هێزی دڕندانە بەشێکی زۆر گەورەتری لە حکومەتی جیهاندا هەیە وەک لە پێش ساڵی ١٩١٤ و ئەوەی بە تایبەتی جێگەی نیگەرانییە، هێز زیاتر مەیلی ئەوەی هەیە بکەوێتە دەستی ئەو کەسانەی کە دوژمنی شارستانیەتن. مەترسییەکە قووڵ و ترسناکە؛ ناتوانرێت بە گەشبینییەکی ئاسانەوە شەپۆلی لابدرێت.
هۆکاری بنەڕەتی کێشەکە ئەوەیە کە لە جیهانی مۆدێرن دا گەمژەکان کۆکن لە کاتێکدا زیرەکەکان پڕن لە گومان. تەنانەت ئەوانەی زیرەک کە پێیان وایە لووتیان هەیە، زۆر تاکگەرایین بۆ ئەوەی لەگەڵ پیاوە زیرەکەکانی تردا تێکەڵ ببن کە لە خاڵە بچووکەکاندا جیاوازن لێیان. ئەمە هەمیشە وا نەبووە. سەد ساڵ لەمەوبەر ڕادیکاڵە فەلسەفییەکان قوتابخانەیەکیان لە پیاوە زیرەکەکان پێکهێنا کە بە هەمان شێوەی هیتلەرییەکان لە خۆیان دڵنیا بوون؛ ئەنجامەکەی ئەوە بوو کە ئەوان زاڵ بوون بەسەر سیاسەتدا و جیهان هەم لە ڕووی زیرەکی و هەم لە ڕووی خۆشگوزەرانی ماددیدا بە خێرایی پێشکەوت.
تەواو ڕاستە کە زیرەکی ڕادیکاڵەکان زۆر سنووردار بوو. پێم وایە حاشا هەڵنەگرە کە باشترین پیاوەکانی سەردەمی ئێستا تێڕوانینێکی فراوانتر و ڕاستتریان هەیە، بەڵام باشترین پیاوەکانی ئەو ڕۆژگارە کاریگەرییان هەبووە، لە کاتێکدا باشترین پیاوەکانی ئەمە بینەری بێ توانان. ڕەنگە ناچار بین بزانین گومان و تاکگەرایی فیکری شتگەلێکی لوکسن کە لە سەردەمی تراژیدی ئێمەدا دەبێت دەستبەردار بن و ئەگەر زیرەکیش کاریگەر بێت، دەبێت لەگەڵ گەرمییەکی ئەخلاقیدا تێکەڵ بکرێت کە بەزۆری لە ڕابردوودا خاوەنی بووە بەڵام ئێستا بە شێوەیەکی گشتی کەمی هەیە.
لەم دۆخە تاریکەدا، گەشاوەترین خاڵ ئەمریکایە. لە ئەمریکادا دیموکراسی هێشتا بە باشی دامەزراوە و پیاوانی دەسەڵاتدار بە ڕێوشوێنی بنیاتنەر مامەڵە لەگەڵ ئەو شتانە دەکەن کە خراپە نەک بە پۆگرۆم و زیندانیکردنی جوملە. دوای شکستی شۆڕشی فەرەنسا، دیموکراسی؛ بەهۆی سەردەمی تیرۆرەوە بێناوبانگ کرا، جیهانی لە ئەمریکا داگیرکردەوە. ڕەنگە ئەمریکا جارێکی دیکە قەدەر بێت ئەوروپا لە دەرئەنجامەکانی زیادەڕەوییەکانی ڕزگار بکات. (١٠ی ئایاری ١٩٣٣)

کوردایەتی چیە؟ (٢)

سیاسەت قێزەونە.

کورد و کوردستان لە ٢٠٢٢دا زۆر خاتری بگریت پرۆژەیەکی سیاسی ڕووتە. ئەگەر لای من شتێک بخوێنیتەوە کە تیایدا بە توندی دژ بەو پرۆژەیە بوەستم مەگەر “خۆت لە گێلی بدەیت” بیبەیتەوە سەر شتی تر، دەنا دەبێت زۆر بەڕوونی بزانیت مەبەستم کێیە و چیە. ئاشکرایە هەموو پرۆژەیەکی تری نەتەوایەتیش هەروا پرۆژەیەکی سیاسیە بەڵام ئەوەندەی مێژووی گەلان ئەخوێنمەوە ئەوان زیاتر ئایدۆلۆژیا، بە فیکری بەناو فەیلەسوفێک یان تەنها حەزی دەسەڵاتێکی ڕووت وای لێکردوون ئیمپراتۆریەت یان دەوڵەت دروست بکەن، و جیاوازە لە پرۆژەیەکی وەک کورد و کوردستان. باوەڕم وایە لە نەتەوەکانی تریشدا نمونەی تری نزیک لە کورد و کوردستانی ئێستا هەبێت.

کورد و کوردستان پێش هەموو شتێک پەیوەندی نیە بە زمانی کوردیەوە، واتە بۆ خزمەتی زمانەکە دروست نەکراوە یان ئامانجی سەرەکی جوڵانەوەکە نیە. ئەنجا پەیوەندیشی نیە بە تاکی کورد یان بە کەلتور و عادەتی کورد جا هەر چیەک هەیە و هەر چۆنێک هەبێت. کە ئەڵێم خاتری بگریت، مەبەستم ئەوەیە لە قازی محمەدەوە تا سجن کردنی ئۆجەلان و دەمیرتاش پرۆژەیەکی خێڵەکی و حەزی دەسەڵاتی کۆمەڵێک پیاوە (ژنی تێدا نیە). لە حاڵەتی ئۆجەلاندا ئەکرێ بڕوا بکەیت کە بەڕاستی دژی خێڵەکی بوونە یان هیچ نەبێت کەمێ جیاوازە لە کورد و کوردستانەکانی تر. ئەمە هیچ لەوە ناگۆڕێت لای ئەوانیش زمانی کوردی ئامانجی سەرەکی پرۆژەکە نیە.

ئەگەر ئەم نوسینە بکەم بە کتێبێک، هەڵبەت بەشێکی تەرخان ئەکەم بۆ ئەو بەڵگانەی کە ڕوون و ئاشکرا ئەمە دەردەخات. بۆ نمونە، بەشێکی تەرخان ئەکەم بە شیکردنەوەی “سی ساڵ خەبات و وڵاتێکی وێران” و کتێبی تر. یان بۆ نمونە خستنە ڕووی بەڵگە و توێژینەوە کە ئەگەر پرۆژەکە حەزی دەسەڵاتی ئەم کۆمەڵه ئینسانە خۆپەرستانە نەبوایە، *لەوانەبوو* یەکێک لە سەرکردەکانی ئەم چوار وڵاتەی کوردی تێدایە قەناعەتی بکردایە کە خەڵک ئازاد بن لەوەی بە چ زمانێک بیانەوێ‌ قسە بکەن، بخوێنن و بەشداری لە دەوڵەتەکەیاندا بکەن. هەروا ئەگەر پرۆژەکە بەڕاستی مەسەلەکە زمانی کوردی و جیاوازی “نەتەوە”ی کورد بایە لە عەرەب، فارس، تورک و هتد، ئەوا دەبوایە حیزبێکی کوردی هەبوایە کە یەکەم و دوا ئامانجی پێشخستنی زمانەکە بوایە کە ناسنامەی پرۆژە خێڵەکی و حەزی دەسەڵاتی ئەو پیاوانە بوە و هەیە، یان هەر شتێکی تر کە بەڕاستی لە خزمەت خەڵکی کورد وە خاکی کورددا ببوایە. نمونەی تر و توێژینەوەی تر کە بگەم بەو ئەنجامەی کە ئایا ڕاستم یان هەڵە لەم بۆچوونەم.

بۆیە، پرۆژەی کورد و کوردستانی ئەم جۆرە کەسانە قومارخانەیەکە کە کارمەندەکانی زۆربەیان دکتۆرایان هەیە لە زانکۆ ڕۆژاواییەکان. بەرهەمەکەشی کوڕ و کوڕەزاکانیان وەک گورگ خواردوویانە و بەردەوام ئەیخۆن. قوڕبەسەریەکەشی کیمیاباران، ئەنفال و ئێستاش شکاندنی کەرامەتی تاکی کوردە کە خێڵی کوردی هەموو ئان و زەمانێک ئامادەیە بیفرۆشێت بە دوو عانە، وەک کرمانج گوندی و دەیانی تر لەسەریان نوسیوە و فایەق بێکەس کردویەتی بە شیعریش. کە بە گەنجی وام ئەزانی فایەق بێکەس، وەک زۆر لەتە-خوێندەواری تر، دەبێت لە “توڕەییدا” قسەی وای کردبێت.

هەر بەو لۆجیکەش، ئەم نوسینەی پێشترشم پیاچوونەوەی پێویستە. چونکە ڕوون و ئاشکرایە کوردایەتی نە عەرەبایەتیە، نە تورکایەتیە نە هیچ جۆرە نەتەوایەتیەکی ترە، چونکە هەمان کۆمەڵە خەڵک ئەنجامیان نەداوە تا وابێت. تایبەتمەندی خۆی هەیە و تایبەتە بەم کۆمەڵه سیاسیەی کە لە بێڕەوشتترین ئینسانی سەرزەوی و مێژووی بەشەرن. شتێکی تایبەتە بە کۆمەڵێک ئینسانی خۆپەرستی دز و پیاوکوژ. بەڕاستیش تا دەسەڵات بدرێت بە سیاسیە کوردەکان، وەک لە بەشی یەکەمدا هاتوە، ئەو دارەی لەسەری وەستاون ئەیبڕنەوە و یەکەمجار ملی خۆیان و ماڵ و مناڵیان ئەشکێنن ئەگەر ١٠٠ ساڵی تریش نەوت بدزن.

لە کۆتاییدا، جارێکی تر پێم ناخۆشە کە ببینیت من لەسەر کورد و کوردستان بنوسم، وابزانیت توڕە بووم، بێتاقەتم یان هەر شتێک لەو بابەتە. هەروا زەڕەیەک حەماسەت چ بەرامبەر یان لەگەڵ بابەتێک ئەزانم دژی بەڵگە و لۆجیکە؛ ئەرکی سەرشانی ئەوانەیە کە ئەزانن زانیاریەکەیان بە ئەمانەتەوە بێ هیچ عەتف و هەڵچوونێک، بە ڕەق و تەقی بیڵێن یان بینوسن. هەڵبەت ئەزانم سروشتی ئینسانە، چەندە هەوڵ بدەیت و خۆت هیلاک بکەیت بە ڕوونی بنوسیت یان قسە بکەیت، خەڵکانێک (نزیک یان دوور، دۆست یان نەیار) هەر بە شێوازێکی تر لێی حاڵی ئەبن بە تایبەتی بابەتێکی وا هەستیار و پڕ عاتیفە.

شیوعیەت یان سۆشیالیزم چیە ئەگەر تەکنۆلۆجیا نەبێت؟

نوسەری “مرۆڤەخودا” – هۆمۆ دیوس – ئەڵێ هۆکاری ئەوەی مەهدیەکەی سودان سەرکەوتو نەبوو وەک کارل مارکس، تەبیعی ئەو ناوی نورسی نازانێ، من ئەڵێم کەسێکی وەک سەعیدی نورسیش، ئەوەیە کەوا کارل مارکس و جەماعەت زیاتر دیراسەی تەکنۆلۆجیای سەردەمیان کردبوو.

یەکەم جارە ئەبیستم نوسەرێک بڵێ شیوعیەت یان ئەوەی لە هەڵەبجە کردبویان بە جڕوجانەوەر لێمان “کۆمۆنیزم” هیچ نیە ڕەنگدانەوەی تەکنۆلۆجیای سەردەم نەبێت. کە وردیش ئەبینەوە بێ ئەوەی پێویست بە بەڵگەی زیاتر بکات ئەبینین ڕاستەکات، شیوعیەت چیە ئەگەر تەکنۆلۆجیا نەبێ‌ بۆ دابەشکردنی “ئامرازەکانی بەرهەم هێنان”؟ کە بنەمای سۆشیالیزم و کۆمۆنیزمی مارکس و ئەنگلسە. یان شیوعیەت چیە “کارەبای ڕەئیسی” نەبێت؟ ئەگەر وەزارەتی تەندروستی بۆ هەموان نەبێت؟ واتە ئەگەر کات بگەڕێتەوە بۆ سەردەمی یۆنانیە کۆنەکان کە گوایە بناغەی کۆمەڵگەرایی/کۆلێکتیڤیزم لەوێوە هاتوە، چۆن ئەتوانی دەرەبەگێک ناچار بکەی لە داهاتەکەی بەشی کەسی تر بدات؟ لە ڕاستیدا ئەوە بازدانێکە دەنا دەرەبەگەکەش ئەگەر”تەکنۆلۆجیا”ی کشتوکاڵ نەبێت، کەسێکە ئەبێ‌ بەدوای نێچیرێک یان دار هەنجیرێکدا ڕا بکات تا بتوانێت نان بۆخۆی پەیدا بکات. ئیتر کۆمەڵگەرایی لە کوێیە؟

کام سۆشیالیزم ئەتوانێ باسی ئەوە بکات کە با فڵان شتی هاوبەشمان هەبێ ئەگەر تاکێک داهاتی زیادەی نەبێت؟ ئەبێ تەکنۆلۆجیا/ئامرازی بەرهەم هێنان گۆڕانکاری گەورەی بەسەردا هاتبێت تا بتوانین باسی خوێندنی گشتی، تەندروستی گشتی، خزمەتگوزاری گشتی و هەروەها دەسەڵاتێکیش چاودێری ئەوە بکات بکەین. بە دەستەواژەی قەبە و ڕیزکردنی چەندین کتێب و ڕۆژنامە کە نوسەرەکەی مەبەستی خۆدەرخستن زیاترە وەک زانیاری دەربڕین بەدڵنیایەوە کەس ناتوانێت هەڵەنجاندنێکی زانستی بکات وەک نوسەری کتێبەکە، نمونەی خراپیش زۆرن لەوانە بابەتی شیوعیەتە لە ویکیپیدیا.

وەک خۆشی ئەڵێت و بە وردبوونەوەی زیاتر لە ڕاکەی نوسەر هەردو کارل مارکس ودواتریش لینین کە خۆی کوڕە ئەریستۆکرات بوە، ئەبوایە چارەکێکی نورسی سەرکەوتوو نەبونایە، کەچی بە پێچەوانەوە لە ناو جەرگەی سەرمایەداریدا بەریتانیا سیستمی تەندروستی خۆڕایی و دواتریش سۆشیال دا ئەمەزرێنێت و گۆڕەکەی مارکسیش لەخۆ ئەگرێت. بۆچی؟ چونکە ئەوان تەرکیزیان لەسەر تەکنۆلۆجیا بوە خەڵکی وەک نورسیش تەرکیزیان لەسەر دەقە هەنوکەیی و کۆنەکان بووە. بناغەی قسەکردن لەسەر شیوعیەت بریتیە لە “ئامرازی بەرهەم هێنان” یان “نرخی بەرهەمهێنان” کە هەردوک ئابورین و ئابوریش تەکنۆلۆجیا هێناویەتیە بوون. ئیتر جیاکردنەوەی مرۆڤ لەسەر ئاستی “بۆرژواز و پرۆلیتار” و قسەی پوچی لەو شێوەیە ئەتوانی لای بێرتراند ڕەسڵ زیاتر لەسەری بخوێنیتەوە (کە خەریکی وەرگێڕانیم) چونکە مرۆڤ هەر مرۆڤە، چ ژن چ پیاو، چ سپی چ ڕەش – یان بگەڕێوە بۆ کتێبی یەکەمی نوسەر “هۆمۆ ساپیەنز” بۆ زیاتر لەسەر ئەمە.

کەوابێت، بە قسەی نوسەر، ئەکرێت چۆن لەناو جەرگەی مەسیحیەتێکی توندڕەودا شۆڕشی ئەقڵاندن و ژیری دروست بوو، ئاواش لەناو کۆمەڵێک موسوڵمانی ڕاستگۆدا جارێکی تر وەک عەباسیەکان خەریکی تەکنۆلۆجیای زانیاری و ژیری دەستکرد بن. هەر نوسەر خۆی لە کتێبەکەیدا ئەڵێت، ئەبوایە ئەستەنبوڵ گالیلۆی دروست کردایە نەک ڕۆما، چونکە ئەستەنبوڵ ئەوکاتە پاریسی ئەوروپا بوو. بۆیە ئازادی مەرج نیە داهێنان لەگەڵ خۆی بهێنێت کە زۆرمان ئەیزانین و هەندێکیش وەک نەعامە سەرمان کردوە بە لمدا. بە کورتی وەک خۆی نوسیویەتی: گرنگ نیە چەن ملیار کەس ئەزانن فڵانە شت بکەن، گرنگ ئەوەیە چەن کەسێک هەبن خەریکی شتانێ بن کەسی تر نەیزانێت.

لە کۆتاییدا، نوسەر لە ڕاستیدا نەک تەنها شیوعیەت، تەواوی فیکری مرۆڤ ئەباتەوە سەر تەکنۆلۆجیا و لە کتێبەکەیدا بە وردی باسی ئەو گۆڕانکاریانە ئەکات کە بەسەر مرۆڤدا هاتوون و وردەکاری ئاینی سەردەم “مرۆڤایەتی” ئەکات کە هیوادارم بابەتێکی تری لەسەر بنوسم، بۆیە شیوعیەت تەنها یەکێکە لە کاریگەریە گەورەکانی تەکنۆلۆجیا لەسەر مرۆڤ. ئەمڕۆش بە ئاشکرا هەموومان ئەبینین کە چۆن تەکنۆلۆجیای زانیاری (نوێترین جۆری تەکنۆلۆجیا) چ گۆڕانکاریەکی بەسەر تەواوی جومگەکانی ژیاندا هێناوە و چیتر دەوڵەتێک دروست نابێ‌ بەبێ ئەوەی “چیرۆکێک”ی تەکنۆلۆجیای لەگەڵدا نەبێت یان بە پشتی تەکنۆلۆجیایەک نەهاتبێتە سەر حوکم.

لە ڕۆژاوا چی لە ڕق بکەین؟

کابینە “ڕەگەزپەرست”ەکەی بۆریس و بۆرەکانی بەریتانیا. خستومەتە کەوانەوە وشەکە، لەبەر ئەوە وریای بە.
سەید قوتب سەرۆکی ئەوانەیە کە دێنە ئەوروپا/ئەمریکا و دوای ماوەیەک دەست ئەکەین بە قسە وتن پێیان. ئەگەر گوێت لە من بوو لە سەیرانێک گەرم ببم دژیان، بڵێ دەی تۆش مەبە بە سەید قوتب.

بۆ؟ چونکە بتەوێ ئەو زوڵمەی ئەمان کردویانە، جا هەمانە کێشەی بنەماڵەی سوڵتان سڵێمانیش ئەخاتە سەر ئەبراهام لینکن، ئەبێ بزانی کە کوشتن ڕاست نیە و شەڕیش چارەسەر نیە و نەبوە. مەبەستم ئەوەیە ئەگەر سەید قوتب بیتوانیایە لەناویان ببات، نەئەبوایە بیکردایە، کەواتە من/تۆ نابێ بیر لەو جۆرە چارەسەرە بکەینەوە.
کەوابێ چی تێ بگەین لەو هەموو فیلمە پڕ ئازارەی باسی کۆیلایەتی ڕەشپێستەکان ئەکات لە ئەمریکا یان چەوساندنەوە و قات و قڕی ئیمپۆراتۆرە جیاوازە ئەوروپیەکان لە ئەفریقای بێدەسەڵات یان نازیەت خۆی؟ ئەبێ تێ بگەین کە ئینسان بەڕاستی لە دارستانەوە هاتوە. ئەبێ تێ بگەین کە ئەگەر بڕیارە تۆ ئەمان بە وەحشی بزانی وەک سەید قوتب، نابێ لانی کەم شەڕی “خۆتڕێن” بکەیت.

ئەبێ ئەگەر بڕیارە ڕقێک، چەوسانەوەیەک یان هەر شتێکی ترت هەیە دژی ئەمان بزانی چی ئەکەیت و لەناو مەجلیس و سەیرانەکانتا چۆن باسی ئەم ئینسانانە ئەکەی کە لانی کەم دوو ساڵ هاتووی خوێندوتە لەناویان. “خوێندن” جیاوازە لەوەی کابرا هاتبێ بۆ ئێرە بۆ هەر شتێکی تر بەتایبەتی پارەپەیداکردن، مادام خوێندوتە، ئەبێ بزانی چی لەو هەستە ناخۆشەی بۆت دروست بوە دژیان چی لێ ئەکەیت.

ئێستا، دوو کەسی گرنگ لە کابینەکەی بۆریس جۆنسن هەن کە بەڕاستی پۆستەکانیان گرنگە، وەزیری ناوخۆ و دارایی، هەردوو ئەسڵ هیندی ئەوەی ناوخۆ سپی پەرستێک بەناوی پریتی و دارایش قەودرێژێکیش بەناو ڕیشی.

پریتی کچی کابرایەکە کە لە کاتێکدا ئەم ئەندام پەرلەمانی پارتەکەی خۆی بوو، باوکی چووبوو خۆی هەڵبژاردبوو وەک ئەندام شارەوانەی پارتی یوکیپی ڕەگەزپەرستر لەمان کە بوە هەرا و ناچار وازی هێنا لەبەر کچەکەی. سوتفە ئەمڕۆ ئەزانم خاتوو پاتێل، دەرچووی زانکۆی کییلە کە خەریک بوو لەوێ بخوێنم کە لە ستۆک ئۆن ترێنت ئەژیام. ڕیشی سوناکیش کوڕی دکتۆر و سەیدەلانیەکە کە تەبیعی دەرچووی ئۆکسفۆرد و ماستەرەکەشی لە ستانفۆرد لە ئیدارەی ئەعمال وەرگرتوە و ئەوەی مەشهورە بە MBA.

ئەمان ئەو ڕقەی سەید قوتبیان نەدیوە؟ بەڵێ، هەستی پێ ناکەن؟ نەخێر. بۆچی؟ چونکە یەکجار وەک فیلمەکەی “من دایکم” تەواو وا بەخێوکراون ئەو دنیایەی سەید قوتب باسی ئەکات زۆر دوورە لەم خۆشیەی لەندەن دابینی کردوە بۆ ئەوان و ئامادەن بە دڵی سیستمەکە بجوڵێنەوە تا نەک ببن بە وەزیر، ئەوەتا جار و بارە ئەڵێن ڕیشی سوناک لە بۆریس باشترە.

بۆریس خۆی کێیە؟ کوڕەزازای (باپیرە گەورەی بۆریس) وەزیرێک بوە لە دەوڵەتی عوسمانی. ئەتوانی چیرۆکی باپیریی “عوسمان جۆنسن” بخوێنیتەوە کە چۆن بوە بە “ویلفرید جۆنسن”.

کەواتە چۆن هەڵسوکەوت بکەین؟ گوڵەکەی مامۆستا ئەحمەدیان تێ ئەگرین، وابزانم هەر گوڵەکەی ئەحمەد کایای ڕەحمەتیشە، کە لەوانەیە دۆستەکانیشمان بریندار بکات بە مانایەکی تەواو جیاواز لە گۆرانیەکەی ئەو.

چی بکەین؟

گەر وەڵامەکەیم بزانیایە، زۆر شتم ئەکرد. وەڵامەکەی پێویستی بە دیراسەکردن و لەوانەیە دەیان ساڵ لێکۆڵینەوە هەبێت.

نازانم چی بکەین بەڵام ئەزانم ئەبێ بە بیرکردنەوە دەست پێ بکەین. ئەبێ بیربکەینەوە بزانین لە ٥٠٠ ساڵی ڕابردوودا و زیاتریش لە سەرەتاکانی دروستبوونی نەتەوەپەرستی لە ئەوروپا و دروستبوونی دەوڵەتی نەتەوە لەسەر بناغەی زمان، کە تەبیعی پێش هەزاران ساڵ لەو ناوچەیەی ئێمە تۆی هەبووە و دین توانیویەتی کاڵی بکاتەوە، بۆچی نەمان توانیوە بوونێک بۆ کوردزمان دروست بکەین.

١. ئەبێ خەڵکانێک کە توانای بیرکردنەوەیان هەیە ئەمە بکەن. مرۆڤی سیاسی و ڕۆژنامەنووس بەردەوام خەریکی کاردانەوەن. توانای دروستکردن لای مرۆڤی سیاسی ئەگەر هەشبێ، هەم حەزە سیاسیەکانی کە لانی کەم ئەم تێزە ئەتوانێ پێناسەی بکا، ناهێڵێ هەم وەک مرۆڤ خۆی حەزی بیرکردنەوەی نیە.

٢. ئاشکرایە پێش هەموو شتێک ئەبێ ڕابردوو دیراسە بکەین. ئەبێ لەوە حاڵی ببین کە کەی توانیومانە بزانین ئێمە جیاوازین. بۆ نمونە و تەنها لایەنی بچووکی ئەم دیراسەیە: ئایا بەڕاستی تورکەکان لەدوای ١١٠٠و هاتنیان بۆ ناوچەکە بە توانای دینی ئەوەی کردیان کردیان یان بە توانا تەتەریەکەیان؟ لەبەر ئەوەی حاڵی حازر بەزمەکە بەزمی ڕۆژاوایە و داگیرکاری دەوڵەتی تورکە لەوێ.

٣. ئەو فرسەتەی لە هەرێمی ئێراق هاتۆتە دی لەسەر دەستی بەریتانیەکان هاتۆتە دی، بۆیە جیاوازە لە شوێنەکانی تر. دووبارەکردنەوەی ئەمە ئەکرێ هەندێ لە هەنگاوەکانی ئەنجام بدرێ، بەڵام بە نەبوونی هەمان مامۆستا، زۆر زەحمەتە هەمان نمرە وەرگیرێت. بۆیە زۆر گرنگە ئەو هەلە زۆر ژیرانە مامەڵەی لەگەڵ بکرێ و بپارێزرێ. ئەوەی لە ڕیفراندۆم کرا ئەبێ گەورەترین وانە بێت کە نابێ چیتر قومار و هەنگاوی خراپ بنرێ کە چارەنووسی ئەوێ بخاتە مەترسیەوە.

٤. ئەم بیرکردنەوە و دیراسەکردنە لە گەرما و هەڵپە و گڕوتیندا ناکرێ. ئەبێ لە دەرەوەی ئەو نەخشە گڕدارە بکرێ، وە باشترە خەڵکانی ژیری وەک نۆام چۆمسکی و زۆر خەڵکی تری ژیر کە ڕووسیشیان تێدایە بەشدار بن. لە ڕاستیا حاڵی حازر ئەوان هەست بە تاوان ئەکەن کە دەوڵەتەکانیان ئا بەو بێ ئابڕوویە مناڵی کورد لە سوریا ئەخەنە ژێرپێی توندڕەوی دینی و ڕەگەزپەرست.

هیوادارم ئەوانەمان کە حەزی چارەسەری هێواش و ژیرانەمان هەیە ئەمە زۆر بەجددی وەرگریرن، بیر لە ئامراز و هەلەکان بکەینەوە. بزانین چۆن ئەتوانین ئەوەی تا ئێستا بە کاردانەوە و بەشەرکردنی گەرم نەهاتە دی، بە خۆ ئامادەکردن بۆ شەڕی تر، بەڵام بە هەبوونی فرسەت کە بکرێ ئەمجارە شەڕەکە ببرێتەوە، بتوانین پلانی تۆکمە و درێژخایەنی بۆ داڕژین.

جارێکی تر نازانم چی بکەین، بەڵام ئەزانم ئەبێ بە بیکردنەوە و دیراسەکردن دەست پێ بکەین.

جۆرەکانی دەسەڵات چین لای ڕەسڵ؟

کتێبی “دەسەڵات: شیکارێکیی کۆمەڵایەتیی نوێ“ی ڕەسڵ ئەخوێنمەوە. لەوانەیە چەن بابەتێکی تریشی لەسەر بنوسم.

بۆ ئاسانکاری و وێناکردنی جۆرەکانی دەسەڵات، ڕەسڵ ئەڵێ:

“کاتێ بەرازێک بە گوریسێک لە ناو قەدی هەڵواسرێ بە کەشتیەکدا و بزریکێنێ، ئەوە دیارە دەسەڵاتی فیزیایی ڕاستەوخۆ ئاراستەی جەستەی کراوە. لە کاتێکدا، ئەگەر گوێدرێژێکی ئاسایی بە شوێن گێزەرێکی ئاسایی بکەوێ، وای لێ حاڵی ئەبین کە دەی ئەبێ وابێ چونکە شوێن حەزی خۆی کەوتوە. لە نێوان ئەم دوانەدا ئاژەڵە ڕاهێنراوەکان هەن، کە عادەتانێک دروست بوە تیایاندا کە هۆکارەکەی سزا و پاداشتە، بەهەمان شێوە جیاواز لەوەی مەڕێک سواری کەشتیەک ببێ لەکاتێکدا سەرۆکەکەیان ڕاکێشرێت بەسەر ڕێڕەوێکدا بەزۆر، ئەوکاتە هەموو مەڕەکان بە ویستی خۆیان شوێنی ئەکەون.

هەموو ئەم جۆرانەی دەسەڵات ئەکرێ لەنێوان مرۆڤەکانیشدا وێنا بکرێت.

ئەوەی بەرازەکە نیشاندەری هێزی سوپا و پۆلیسە.

گوێدرێژ و گێزەرەکە نمونەی هێزی پڕوپاگەندەیە (ئیعلام).

ئاژەڵە ڕاهێنراوەکانیش دەسەڵاتی “پەروەردە” نیشان ئەدات.

مەڕەکەی شوێن سەرکردە نابەدڵەکە کەوتوە نیشاندەری سیاسەتی حیزبە، هەرچیەک بێت، وەک عادەتە، بەستراوەتەوە بە گروپێکی نزیک لە خۆی یان سەرکردەکانی حیزبەوە.

کەواتە با بەم زمانە ‘ئیزۆپیە’ ئەم وێناکردنانە بسەپێنین بەسەر دەرکەوتنی هیتلەردا. گێزەرەکە پەیڕەوپرۆگرامی نازیەت بوو (لەناویشیدا بۆ نمونە نەهێشتنی سوو)، گوێدرێژەکە توێژی خوار ناوەڕاستی کۆمەڵگا بوون. مەڕەکە و سەرۆکەکەیان سۆسیال دیموکراتەکانی هیندنبێرگ بوون. بەرازەکە (تەنها بە نیسبەت بەدبەختیەکەیانەوە) ئەو لێقەوماوانە بوون کە لە کەمپەکانی خڕکردنەوەدا، ئاژەڵە ڕاهێنراوەکانیش تەواوی ئەو ملیۆن کەسانە بوون کە تەحیەی نازییان ئەکرد.”

ئەنجا لە دابەشکردنێکی تردا سێ جۆری تر دەستنیشان ئەکات کە دیسان لەو سێ جۆرەی سەرەوەوە ئەکرێ سەرچاوەیان گرتبێ: تەقلیدی، شۆڕشگێرانە و ڕووت.

دەسەڵاتی تەقلیدی مەبەستی لێی، وەک خۆی ئەڵێ، کۆنیەکەیان نیە، مەبەست دەسەڵاتێکی پاشایانە یان تاکڕەویە کە کەسێک بەسەر کەسەکانی ترەوە حاکم بێت. دوەمیان، شۆڕشگێرانە، دیسان مەبەستی لێی گۆڕانکاری نیە، بەڵکوو دەسەڵاتێکە زۆرینە یان کەمینەیەک لەگەڵ کەس/گروپی دەسەڵاتداردا بن کە جۆرێکی لە بەشداریکردن تێدایە لەلایەن حوکم کراوانەوە. جۆری سێیەمیش، ڕووتیش مەبەست لێی دەسەڵاتە بە تۆقاندن، نەک بە بەشداریکردن.

وابزانم خوێنەر ئیتر خۆی ئەتوانێ سەیری چواردەوری بکات و جۆرەکان و پاڵنەرەکان کەمێ جیاکاتەوە لە یەکتر، چ لەم چوارچێوەیەی ساڵی ١٩٣٨یش ڕەسڵ.

 

 

کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک بۆچی تەنها لای کورد هەیە؟

وەڵام: چونکە تەنها کورد ئەوەنە نەزانن شوێن کابرایەک بکەون یەک نەفەری تر شوێنی نەکەوتوە.

بەڕێز ئۆجەلان نیوەی تەمەنی من کۆششی تەنها لە زینداندا کردوە و جێگای ئەوپەڕی ڕێزمە، ئەمەش تەنها قسە نیە بەکردار کردوومە و بەردەوام ئەبم لەسەری. کێشەکەم ئەوەیە خانەوادەی بووکچینیش کە بەڕێز ئۆجەلان فیکری کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیکی لەوان وەرگرتوە و ئەمیش ئەوانی ناساند بە دنیا، وەک چەپەکانی تری ڕۆژاوا ڕاست ناکەن لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان، پەکەکە.

کە مادام ئاوا پێشەکیەکەم نوسی، ئیتر ئەگەر خۆی لە زیندانەوە ئەم نوسینەم ببینێ ئەزانێ باسی چی ئەکەم. نەتەوەی کورد وەک لە گۆرانیەکانی کایادا بۆ هەتاهەتایە وێنەکراوە “هەرگیز پێنەکەنیون”. هەڵبەت باسی هەڵپەڕکێ و سەیرانی نەزانەکانی کورد ناکەم، باسی پێکەنینی ڕاستەقینەی چینێکی کورد ئەکەم کە خاوەن فیکر و بیرکردنەوە بن و بەبێ ترس لە کەس و بەبێ دڵەڕاوکێ لە زمان و کلتوریان. زۆرجار ئەو ترس و دڵەڕاوکێیە لە لایەنێکی وەک پەکەکە خۆیەتی بەداخەوە، یان لە یەکێتی و پارتی کە حاڵی حازر موچەی خانەنشینی قوڕبەسەریش ئەدزن بۆخۆیان.

یەک هەنگاوی تریش ئەچمەوە دواوە و ئەڵێم دڵنیام لەوەی کە ئەگەر ئۆجەلان نامەی نەنوسیایە بۆ بووکچین، کەس نەی ئەزانی کێ بوە و خەریکی چی بوە. لەوەش گرنگتر ئەوەیە کە ئەو ژنەی نامەکانی بە دەست گەیشت، وە ئەوترێ هاوسەری بووکچین بوو بەڵام ئەزانین کە زیاد لە ۲۰ ساڵ پێکەوە کاریان کردوە لەسەر فیکرەکانی بووکچین خۆی هەڵگەڕایەوە لە ‘ژینگەناسی کۆمەڵایەتی’ social ecology وەک خۆیان ناویان لێناوە. لە دوای 2011ەوە ئەڵێ ئیتر من ‘سۆسیال دیموکرات’م. واتە لە چەپەوە ڕۆشت بەرەو ناوەڕاست. دەی کچی بووکچین، خاتوو دێبی کە تا ئەم دەقەیەش وەک جانێت بیڵ پشتیوانی ڕۆژاڤا و بزووتنەوەکەی ئۆجەلان ئەکەن لە تورکیا و سوریا، هیچ کامیان یاساغ نەکراون لە چوونە تورکیا. واتە تەنها بە قسە پشتیوانی ڕۆژاڤان.

لە کوێوە ئەمە جوڵا لای من؟ چوینە خزمەت خاتوو دێبی بۆ گوێگرن لێی لە زانکۆی لیدس. بەڕاستی سەرم سوڕما کە وتی: هەندێ لە چەپەکان گومانیان هەیە لەوەی کە ئایا ئەوەی روو ئەدا لە بابەتی هاوسەرۆکی، کانتۆنەکان و هتد ‘پلانێکی نهێنی’ یان شتێی تر نەبێت. ئەمە بەڕاستی لای من یەک مانای هەبوو. خۆی، جانێت بیڵ  هەروا بووکچین خۆشی کە ئۆجەلان لە 2004 بۆیان ئەنوسێت، کە بەندە ئەوکاتیش بەردەوام خەریکی خوێندنەوەی هەواڵ بووم، ئەلفێکیان بە دەنگی بەرز نەوت تا پەیامەکەی جەنابی بووکچین گوایە لە کۆنگرەی HPG خوێندرابێتەوە لە 2004. ئەلفێک بە دەنگی بەرز بۆ پشتیوانی کردنی ئۆجەلان و دۆزی ئەو ڕەش و ڕووتەی زیاد لە ١٠٠ ساڵە ڕەز و باخیان ئەسوتێنرێت و قەبری ناودارترین کەسایەتی دینیان ون ئەکرێت.

ئیتر چی ئەکەی لە فیکری کەسەکە؟ بۆچی باشە؟ ڕاست و ڕاست دا ئەنیشی و ئەبێ دانی پێدا بنێی کە بەڵێ تەنها کورد ئەوەنە نەزانن شوێن کەسێک ئەکەون کە نە هاوکارەکەی نە کچەکەشی شوێن ئەفکاری نەکەوتوون. ئەمە مەسەلەی پێغەمبەرایەتی و شتی دیکە نیە کە بوترێ، ئای جا ئەکرێ کابرا کەسی نزیکی خۆی باوەڕی پێ نەکەن. ئەمە فیکرێکە بۆ پەیڕەوکردن لە ژیاندا، کە مادام نزیکترین کەسەکانت بەڕاستی نازانن، میللەتێ لەو دوورەوە بۆ شوێنی کەوتوون؟

ئەو پرسیارە وەڵامەکەی ئاسانە، چونکە ئۆجەلان دیاری کردوە بۆیان. لێرەشەوەیە کە بەڕێز ئۆجەلان هەقە ڕەخنەی توندی لێ بگیرێ کە بۆچی فیکری کەسێک بڵاو ئەکاتەوە کە کەسەکە خۆی غیرەتی نەبوو ئەلفێک بە دەنگی بەرز لەسەر ئەم بنوسێت؟ ئەوەیان تەنها خۆی ئەتوانێ لە داهاتوو یان پێش مردنی ئەگەر بە گرنگی بزانێ دوو وشەی لەسەر بنوسێت.

خۆی کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک بایی چەندە؟ بابەتەکە یەکجار قوڵە. هی ئەوەنیە لێرە باسکرێ. تەنها مەبەستم ئەوەبوو کە بزانم بۆچی ئێمە/پەکەکە تەنها لایەنێکن فیکری کابرایەک جێبەجێ بکەن کە کچەکەی ئامادە نیە بە ڕاستی خۆی بۆ ماندوو بکا و دوو هەنگاو بیباتە پێش جگە لە چاپکردنی کتێب و موحازەرەی ئارام و بێدەنگ لە زانکۆکانی ئەوروپا.

 

ئەم ناوبانگەش چی بەسەر دێ؟

کاتێ بە گومان ئەبیت لە ڕاکانت، زۆر ئارام بەخشە ببینی کەسێکی تر، لە سوچێ یان قوشبنێکی ئەم دنیایە لەگەڵ بۆچوونەکانتایە. خوێنەری بەڕێز بەندە لە دنیای تەکنۆلۆجیای زانیاری ئەلف و بایەک ئەزانم، بۆیە ئەم هەستە یەکەمجار لە کتێبەکەی iWozی ستێڤ ۆزنیاکی دروستکەری ئەپڵ، نەک ستیڤ جۆبزی بزنسمان، فێر بووم.

هەربۆیە، دڵنیام تۆی خوێنەری کورد زمانیش هەندێ ئیحساست لا دروست ئەبێ وەک تاکێکی کورد کە لەناو کوێرەوەری و جەهالەتێکدا گەورە بوویت تینووی دوو شەی کە بەدڵ و بێ هیچ مەبەستێک نوسرابێت. باشتر وایە نوسەر بۆ خۆی نوسیبێت تا بزانی ئەو بەڕاستی چۆن لەگەڵ خۆی ئەدوێ و تۆش لە پشتەوە گوێ لە قسەکانیان بگریت.

بەندە، لە دوای هاتنە دەرەوە (دەرچوون لە هەرێمی کوردستانی ئێراق) و یەکەمجار لە ماتۆڕی گەڕانەکەی یاهوو دەستم کرد بە گەڕان بەدوای زانیاری دەربارەی ڕابردووی ئەوەی ناونراوە “کورد”. ئەو زمانەی لە دایکم فێری بووم و دواتر لە زەمەقی، کۆمەڵگا قوڕاویەکەی نەسر/مجمع النصر (ماوەی ساڵێک) و دواتر لە هەڵەبجە و هەولێر تەواو دەقی گرت و ئێستا قسەی پێ ئەکەم. یەک بار قسەش خزێنرابوە مێشکم هەر لە “دڵڕەقی داگیرکەر”ەوە تا “دڕندەیی” گەلانی دەوروبەر (تورک و عەرەب و فارس) کە هیچی ئەسڵ و ئەساسی نیە.

ئاخر کە گەشتمە ئەستەنبوڵ، کۆمەڵێ کوردی قوڕ بەسەر بووین، بەندە لە سایەی مامۆستا جەمال عارفی خۆشەویست کونێکم دەستکەوتبوو تیای بژیم لە باغجلەری ئەستەنبوڵ کە نیوەی ڕاستی هەر کورد بوو. هەموو لای هەندێ بزنسمانی کوردی تر ئیشمان ئەکرد کە خەڵکی ماردین و دەوروبەری بوون. هەموو لە سایەی دەوڵەتی تورکدا سەموونی گەرم و ماست هەبوو بیخۆین و ئیش بکەین.

ئێ چۆن ئەکرێ گەلێک تۆ ببات بە قوڕدا و لەهەمان کاتیشدا ڕێگات بدات لە ئەستەنبوڵ خەریکی قاچاخچێتی بیت؟ ئەی چۆن ئەکرێ بگەیتە فەرەنسا و بەریتانیای خاوەن سایکس بیکۆ کەچی نەک تۆ هەزارەها کوردی تری وەک کایا سەری خۆیان بۆ ئەوێ هەڵگرتبێ؟ نابێت، دژیەکە.

بۆیە:

خۆزگە کەسێ ئەیتوانی لە لاپەڕەی مێژووی لایەنێکدا شتێکی بدۆزییایەتەوە کە وەڵا فڵانە ڕێکەوتن، فڵانە پلانی فڵانە داگیرکەر، داگیرنەکەر هەرکەسێک بێ، ڕۆژێ لە ڕۆژان وتبێتیان “وەڵا کورد بۆ ئەوە باشن بچەوسێنرێنەوە، ئادەی با لەناویان ببەین”. تەحەدا ئەکەم بە قڕکردنی دەرسیم، ئەنفال، کیمیاباران، شنگل/شەنگار/هەرچینەکی ناوە. تەبیعی کیمیاباران و ئەنفال پێویست بە نوسینی هیچ ماستاوچیەک ناکات چونکە خۆم و کەس و کارم تیای بووین.

ئاخر شتێ نیە و نەبوە بە ناو کورد، تا کەسێ پلانی لەناوبردنیان دانێ. ئەوەی ڕوویداوە تا ئێستا کۆمەڵێ وەحشی کوردی بوونە و پێش خەڵکی تر کەوتوون بێن و عەقدی نەوت بدزن یان خوێنی کۆمەڵێ ڕەش و ڕووت.

لە سەلاحەدینی ئەیوبیەوە، کە گەمژە نەتەوەپەرستەکان گلەییان لێی هەیە، تا ئەو ناوبانگەی پەکەکە بۆ کوردی دروست کرد لە دنیا.

هەڵبەت ئەمە، بەم زانیاری و خوێندنەوەیەی کە هەمە، پێویستی بەوە نیە دانیشتم سەرچاوەت بۆ ڕیز بکەم. بەڵام هەقە تۆی خوێنەر بزانیت کە نەک هەر ڕێکەوتنەکەی ویڵسن لە دوای جەنگی جیهانی بەڵکوو خوودی پەیماننامەی سیڤەر کۆتایی بەوە هێنابوو کوردیش وەک گەلانی تر خۆی شێت بکات و ببێتە خاوەن پەڕۆ و کۆمەڵێ شتی تر و ناوی بنێ “دەوڵەت”.

تەبیعی لای ئۆرویێڵ و ڕەسڵیش دروستکردنی دەوڵەتی نەتەوەیی تەنها خۆشەویستی دەسەڵاتە لەلایەن هەندێ کەسەوە و باقی خەڵک وەک مێگەل دوایان ئەکەون.

لە داهاتویەکی نزیکیشدا، ئەبینن چۆن کۆمەڵێ بەناو ڕۆشنبیر و بەناو سیاسەتمەدار چۆن ئەو وزەیەی لەلایەن خەڵکی وەک مەری بووکچین ەوە هاتە ناو فیکری “کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک” و ئێستاش خەڵکی وەک جێرەمی کۆربینی سەرۆکی ئێستای بەرهەڵستکارانی بەریتانیا پشتیوانیان ئەکات، جارێکی تر ئەیکەینەوە بە قوڕدا. چوونکە ڕاستیەکە ئەوەیە ئێمە نەتەوەیەکی نەزانین. نەزانیش پێناسەکەی لای منداڵێکی چوار ساڵانیش ئاسانە. هەموو قوڕبەسەریەکیش بەسەر نەزان دێ، بەسەر زانا نایەت.

ئەگەر وا ئەزانی زوڵمم لێ کردوی تکایە بڕۆ هەندێ لەسەر گوێکئاڵپ بخوێنەوە و بیریشت نەچێ ژمارەیەکی زۆر لە خزمەت سەدام حوسێندا بوون و خەریک ئەنفالکردن بوون، ئەوانەش هەموو دەوری گوێکئاڵپ و زیاتریشیان بینیوە. ئەوەشی ئەمڕۆ ئەگوزەرێ لە بێ نان و ئاوی خەڵکی ئەو ناوچەیەی “کورد/نەزان” (ی لە نێوانیان دامەنێ) حوکمی ئەکات ئیتر کۆتایی بە بابەتەکە ئەهێنێت.

بۆچی گولەن ناتوانێ ئەردۆغان بڕوخێنێت؟

ئەردۆغان و گولەن. سەرچاوە گلۆباڵ ڕیسێرچ

١. ئەردۆغان لەو موسوڵمانتر نەبێ کەمتر نیە

٢. ئەردۆغان ڕۆژنامەی زیاترە، ئەمەیان بە ئاشکرا دیار نیە ئەبێ هەڵکۆڵیت

٣. ئەردۆغان مەکتەبی زیاترە، مەبەستم مەکتەبە فەرمیەکانی دەوڵەتە

٤. ئەردۆغان دەنگی زیاترە، چەند جارێک نەک یەکجار

٥. ئەردۆغان بانقی زیاترە، توانای هەبوو بانقی ئەوان ئیفلاس پێ بکات

٦. ئەردۆغان سوپای تەمێکرد بە یارمەتی ئەو نەک پێچەوانە، گولەن ئەبوایە خۆی بچوایەتە ناو سیاسەت نەک ڕاکا بۆ ئەمریکا

٧. ئەردۆغان ئەسڵیە، گولەن کۆپی: مەبەست ئەوەیە ئەردۆغان خۆی ئەڵێ من خاوەن فیکری خۆمم، گولەن شەرمنە یان نیەتی.

٨. ئەمریکا پادارەکە ئەگرێ نەک بێ پا: ئەمەیان زۆر لام ڕوون نیە، بەڵام بێنە پێش چاوت سی ئای ئەی چی پێ ناکرێ بە گولەن؟ ئەتوانن هەناسەی ببڕن شەوی یەکەم. بەڵام بۆ بیکەن؟ 

و اللە اعلم، سیاسەت لە تورکیا لە یاری وەرەق خۆشترە بۆ تەماشاکردن. بزانین ئەگاتە کوێ.

ئەکمەلەدین ئیحسان ئۆغڵو کێیە؟

نە ناویم بیستبوو نە ڕەسمیشی پێش ئەوەی ڕۆژنامە

ئەکمەلەدین ئیحسانئۆغڵو

تورکیەکان ناوی ئاشکرا بکەن وەکوو کاندیدی مەهەپە و جەهەپە بۆ سەرۆکایەتی تورکیا.

بەڵام پرۆفیسۆر ئەکمەلەدین بە ناوەکەیدا دیارە دایک و باوکی ویستویانە ئەکمەلی دین بێت و نازناوی خانەوادەکەشی هەم “کوڕ/ئۆغڵو”ی “ئیحسان” ـن.

کاتێ ئەم دێڕانە ئەنوسم چاکم بیرە دۆستە توندڕەوە سپی پێستە تورکەکانم یەک و دوان نین کەوا هەم سەریان بڕوات نوێژیان ناڕوات هەم یەکێکیان شوێنکەوتوی مەهەپە و لەسەر سوتانی ئاڵای تورکیا لە سلێمانی نامەی نارد بۆم (بە پۆست لە تورکیاوە بۆ بەریتانیا) کە شەرم لە خۆم بکەم. هەم ئەوانەشیان کە مامۆستام بوون لە ئیشق بەردەوامن لەوەی لە پشت خواجەوە دار وبەرد بگرنە کەسێک کە بەلای شتێکدا بڕوات غەیری تورک (بۆ نمونە ئەردۆغان) هەتا ئەگەر ئامانجەکەشی نیۆ-عوسمانیەتیش بێت.

وە لە هەمانکاتدا خوێندنەوەی زۆر بچوکی من لەسەر مێژوی جێگیربوونی تورک لە ئەنادۆڵ و ڕۆژهەڵاتی “ترۆی”/چەناق قەلەی ئێستا، پێم ئەڵێ کەوا ئەمەی ئێستا بوە بە نەتەوەی تورک و پێش هەزار ساڵ هەندێ خێڵی کۆچەری ناوەڕاستی ئاسیا بوون، وای لێ کردوون هەمیشە ترسی لە جێ هەڵتەکینیان تیابێت و “باشترین جۆری بەرگریش هێرشە” بۆیە ئەمان هەم خەریکی خاک داگیرکردن بوون هەم لە سەر زەوی مەعریفەش خەریکی فێرکردن و گەشەپێدانی زمانی تورکی و بچوککردنەوەی زمانەکانی دەوروبەریانن.

ئیتر ئەم دوو جۆرە لە ئەزموونی بچووکی من ئەم گەیەنێتە ئەو ئەنجامەی کەوا جەنابی ئەکمەلەدین، دەرچوی زانکۆی ئەزهەری میسر (ماستەر) و دواتر دکتۆرا لە زانکۆی ئەنقەرە سوتفە لە ساڵی ١٩٧٤ ساڵی رووخانی گەورەترین شۆڕشی سەدەی بیستی کورد لەسەر دەستی شا و ئەمەریکا، هیچ سەرسوڕمانێکی تیا نیە هەردوو پارتی کۆماری (حیزبەکەی ئەتاتورک) و پارتی (بزوتنەوەی میللی) ڕەگەزپەرستی ئەڵپ ئەرسلان تورکەش (بزرکەری گۆڕی نورسی) جەنای پرۆفیسۆریان کاندید کردوە بۆ کێبڕکێ لەگەڵ ئەردۆغان.

دکتۆر ئەکمەلەدین سەرۆکی پێشوی ڕێکخراوی هاریکاری ئیسلامی بوو کە بەپێی ئەم هەواڵەی ئەلعەرەبیە، جەنابی مورسی کەسێکی تری لەجێگا دانا لە ٢٠١٣دا پێش ئەوەی خۆی لەسەر حوکم لابرێت. نوسینەکانی بە چاوپیاخشاندنێکی خێرا زیاتر لەسەر مێژوی زانست و تەکنۆلۆجیا لە سەردەمی عوسمانیەکان و بەگشتی دنیای ئیسلامیە.

ئەنجا وەڵامی خێرای پرسیارەکە وەر ئەگرین و ئەڵێین، ئەگەر دەرچویەکی زانکۆی ئەزهەر و لە دایک بووی میسر لە خانەوادەیکی تورک، وە سەرۆکی دەزگایەکی وا گەورە (٥٧ وڵات تیایدا ئەندامن) ڕازی بێت ببێ بە کاندیدی جەهەپە و مەهەپە، ئەوا زۆر بە ئاسانی ئەتوانین بڵێین: ئەکمەلەدین تورکێکە کە تورکایەتی و عوسمانیەت پێش دینەکەیەتی و هیچ کاتێ ڕازی نابێت ئەردۆغان ئەوەی گوێکئاڵپ و نیهال ئاتسز بونیادیان ناوە بیگۆڕێت هەتا ئەگەر بە دروشمەکانی ئەوانیش بجوڵێتەوە.

خۆشحاڵم بە ناسینیت جەنابی دکتۆر ئەکمەلەدین.