ژیری ئەوان و سادەیی ئێمە

سەردەمی خۆحازرکردن بۆ لێدانی ئێراق لە ٢٠٠٣، ٨٠٪ی کورد بەتایبەتی ئەم دزانەی ئێستا، خۆیان حازر کردبوو بۆ تاڵانچێتی و دزیکردن.
ئەو سەردەمە، مانگی شوباتی ٢٠٠٣، خانمە ٢٩ ساڵێکی ئینگلیز کە شوی کردبوو بە کوردێکی تورکیا ئیش بۆ GCHQ ئەکات وەک وەرگێڕ، بەڵگەیەکی سیخوڕی ئەگەیەنێتە ڕۆژنامەی ئۆبزێرڤەر. ئەو سەردەمە وەک ئێستا پسپۆڕانی کورد تەنها ئەوەی لە فەیسبوک ئەیبیننن، بۆ نمونە بابەتی ترەمپ، هەر ئەوەندە تێگەیشتنمان هەبوو/هەیە بۆ ڕووداوەکان.
جا بە کورتی، من لای خۆمەوە تێر شەرم دایگرتم کە فلیمەکەم بینی، تێریش گریانم هات بۆ ئەو کاتەی وەک مێردەکەی ئەو خواخوامان بوو “جواب”ەکەمان لێ نەسەننەوە و سوار تەیارەیەک نەکرێین بنێردرێینەوە بۆ ژێردەستی ئا ئەم دز و جەردانەی جێگرەوەی سەدام حوسێن. ئەمیش لەسەر ئەوەی حکومەتەکەی درۆی لەگەڵ کردوە ژیانی مێردەکەشی ئەخاتە خەتەرەوە و نهێنی حکومەتە فیلەکەی تۆنی بلێر کەشف ئەکات و بە تەنها تەحەدایان ئەکات. دواتریش لە ٢٠٠٤ کە دەرکەوت چ درۆیەکی گەورەیان کرد لەگەڵ خەڵکی خۆیان، ئەم کە دانیشی ناوە بە دزەپێکردنەکەدا لە دادگا کەیسەکەی لەسەر لا ئەبەن تا زیاتر درۆکانیان کەشف نەبێت.
لە ویکیپدیای بەوبەختی سۆرانی دوو پەرەگرافیم وەرگێڕا. جا ئێوە، خوێنەرە خۆشەویستەکانی من نەکەن بێنە ویکیپیدیا و دوو وشە زیادکەن بۆ مناڵەکانتان یان خوانەخواستە چەن دەفتەر دۆلاریکی بۆ وەرگرن لەو دەوڵەتە چەتەیە. لە جێگایەک نوسیبووم: هەر بۆچونێکتان هەیە مورتاح مورتاح مەیگۆڕن ئیشڵا بۆتان ڕێک کەوێ ئەبن بە ترەمپ
فیلمە دۆکومێنتاریەکە ناوی official secretsو کیرا نایتلی کەشخە دەوری کاسرین ئەبینێ.

کاسرین لای ڕاستە

داهێنان بکە با دڵت خۆش بێ

“ئەکرێ دوو جۆر شتی چاک جیا کەینەوە، لەگەڵ دوو بۆهاتن (غەریزە). شتی چاک هەن کە ئەکرێ کەسانێک ببنە خاوەنیان و بیبەن بۆ خۆیان، شتانی چاکی تریش هەن کە ئەکرێ هەموان وەک یەک خاوەنیان بین. خواردن و جلوبەرگی پیاوێک هی کەسێکی تر نیە، ئەگەر هاتو دابینکردنیان کەموکوڕی تیابوو، ئەوا ئەوەی کەسێک هەیەتی لەسەر حیسابی کەسێکی تر پەیدای کردوە. ئەم یاسایە بەسەر شتە مادیەکاندا ئەچەسپێ بەگشتی، و بەشی هەرە گەورەی ئابووری ئێستای جیهانیشە. بەڵام لەولاوە، شتی چاکی ئەقڵی و ڕۆحی هی یەک کەس نین بێ ئەوەی هی کەسێکی تر بن. ئەگەر کەسێک خاوەن زانستێک بێت، ئەوە ڕێگر نیە لەوەی کەسانی تریش بیزانن، بە پێچەوانەوە، یارمەتیشیان ئەدات ئەوانیش فێری ببن. ئەگەر کەسێک هونەرمەند یان شاعیر بێت، ئەوە ڕێگر نیە لەوەی کەسانی تریش وێنە بکێشن یان شیعر بنوسن، بەڵکو هاوکاری ئەوە ئەکات کە کەشوهەوایەک دروست ببێ کە شتی وا تێدا بکرێت. ئەگەر کەسێک پڕ بێ لە نیەتی-باش بەرامبەر کەسانی تر، ئەوە مانای ئەوە نیە کە ئیتر نیەتی باش کەمبۆتەوە تا بەشی هەموان بکات، تا کەسێک نیەتی-باشەی زۆرتر بێ، ئەگەری بەخشینەوەی بە خەڵکانی تر زیاتر ئەبێت. لەو بابەتانەدا شتێک نیە بەناوی ‘خاوەندارێتی’، لەبەر ئەوەی بڕێکی دیاری کراو نیە کە بەش بکرێت، هەر زیادبوونێک لە هەر جێگایەک ئەبێتە هۆی زیادبونی لە جێگاکانی تر.

دوو بۆهاتنیش هەن لە مرۆڤدا، کە بەرامبەرن بەو دوو جۆرە لە شتی چاک. هەستی ‘بۆهاتنی خاوەندارێتی’ کە ئامانجی ئەوەیە شتی چاک پەیدا بکات یان بهێڵێتەوە لای کەسەکە کە ناکرێ بەش بکرێن، ئەمە بریتیە لە چەقی هەستی ‘خاوەندارێتی’. هەروەها هەستی ‘داهێنان’ یان دروستکردن هەیە کە ئامانجی ئەوەیە جۆرێکی تر لە شتی چاک بهێنێتە دنیاوە یان بەردەستی بکات بۆ بەکارهێنان کە تیایدا نە خاوەندارێتی لەگەڵە نە شاردنەوە.

باشترین ژیان ئەو ژیانەیە کە هەستی داهێنان زۆرترین ڕۆڵی هەبێت و هەستی خاوەندارێتیش کەمترین. ئەمە داهێنانێکی تازە نیە، ئینجیل ئەڵێ “بیر لەوە مەکەرەوە کە چی بخۆین؟ چی بخۆینەوە؟ یان چی لەبەر بکەین؟” ئەو بیرکردنەوەیەش کە ئەیدەین بەم شتانە لابراون لەسەر شتانێک کە بایەخیان زیاترە. لەوەش خراپتر، ئەو خوەی وات لێ بکات بیر لەم شتانە بکەیتەوە خویەکی خراپە، چونکە ئەتبا بەرەوە کێبڕکێ، حەسودی، زاڵبوون، دڕندایەتی و نزیک هەموو ڕەوشتێکی خراپ کە دنیای پیس کردوە. بە تایبەتیش، ئەڕوات بەرەو بەکار هێنانی هێز بۆ ڕاوکردن. شتانی ماددی ئەکرێ ببرێن بەهێز و دزێک لەزەتیان لێ ببینێت. شتانی ڕۆحی بەم شێوەیە نادزرێن. ئەکرێ هونەرمەندێک یان بیرمەندێک بکوژی، بەڵام ناتوانی هونەرەکەی یان بیرکردنەوەکەی ببەی بۆخۆت. ….”

بێرتراند ڕەسڵ، کتێبی ‘ئایدیالە سیاسیەکان’. ١٩١٧

چی بکەین؟

گەر وەڵامەکەیم بزانیایە، زۆر شتم ئەکرد. وەڵامەکەی پێویستی بە دیراسەکردن و لەوانەیە دەیان ساڵ لێکۆڵینەوە هەبێت.

نازانم چی بکەین بەڵام ئەزانم ئەبێ بە بیرکردنەوە دەست پێ بکەین. ئەبێ بیربکەینەوە بزانین لە ٥٠٠ ساڵی ڕابردوودا و زیاتریش لە سەرەتاکانی دروستبوونی نەتەوەپەرستی لە ئەوروپا و دروستبوونی دەوڵەتی نەتەوە لەسەر بناغەی زمان، کە تەبیعی پێش هەزاران ساڵ لەو ناوچەیەی ئێمە تۆی هەبووە و دین توانیویەتی کاڵی بکاتەوە، بۆچی نەمان توانیوە بوونێک بۆ کوردزمان دروست بکەین.

١. ئەبێ خەڵکانێک کە توانای بیرکردنەوەیان هەیە ئەمە بکەن. مرۆڤی سیاسی و ڕۆژنامەنووس بەردەوام خەریکی کاردانەوەن. توانای دروستکردن لای مرۆڤی سیاسی ئەگەر هەشبێ، هەم حەزە سیاسیەکانی کە لانی کەم ئەم تێزە ئەتوانێ پێناسەی بکا، ناهێڵێ هەم وەک مرۆڤ خۆی حەزی بیرکردنەوەی نیە.

٢. ئاشکرایە پێش هەموو شتێک ئەبێ ڕابردوو دیراسە بکەین. ئەبێ لەوە حاڵی ببین کە کەی توانیومانە بزانین ئێمە جیاوازین. بۆ نمونە و تەنها لایەنی بچووکی ئەم دیراسەیە: ئایا بەڕاستی تورکەکان لەدوای ١١٠٠و هاتنیان بۆ ناوچەکە بە توانای دینی ئەوەی کردیان کردیان یان بە توانا تەتەریەکەیان؟ لەبەر ئەوەی حاڵی حازر بەزمەکە بەزمی ڕۆژاوایە و داگیرکاری دەوڵەتی تورکە لەوێ.

٣. ئەو فرسەتەی لە هەرێمی ئێراق هاتۆتە دی لەسەر دەستی بەریتانیەکان هاتۆتە دی، بۆیە جیاوازە لە شوێنەکانی تر. دووبارەکردنەوەی ئەمە ئەکرێ هەندێ لە هەنگاوەکانی ئەنجام بدرێ، بەڵام بە نەبوونی هەمان مامۆستا، زۆر زەحمەتە هەمان نمرە وەرگیرێت. بۆیە زۆر گرنگە ئەو هەلە زۆر ژیرانە مامەڵەی لەگەڵ بکرێ و بپارێزرێ. ئەوەی لە ڕیفراندۆم کرا ئەبێ گەورەترین وانە بێت کە نابێ چیتر قومار و هەنگاوی خراپ بنرێ کە چارەنووسی ئەوێ بخاتە مەترسیەوە.

٤. ئەم بیرکردنەوە و دیراسەکردنە لە گەرما و هەڵپە و گڕوتیندا ناکرێ. ئەبێ لە دەرەوەی ئەو نەخشە گڕدارە بکرێ، وە باشترە خەڵکانی ژیری وەک نۆام چۆمسکی و زۆر خەڵکی تری ژیر کە ڕووسیشیان تێدایە بەشدار بن. لە ڕاستیا حاڵی حازر ئەوان هەست بە تاوان ئەکەن کە دەوڵەتەکانیان ئا بەو بێ ئابڕوویە مناڵی کورد لە سوریا ئەخەنە ژێرپێی توندڕەوی دینی و ڕەگەزپەرست.

هیوادارم ئەوانەمان کە حەزی چارەسەری هێواش و ژیرانەمان هەیە ئەمە زۆر بەجددی وەرگریرن، بیر لە ئامراز و هەلەکان بکەینەوە. بزانین چۆن ئەتوانین ئەوەی تا ئێستا بە کاردانەوە و بەشەرکردنی گەرم نەهاتە دی، بە خۆ ئامادەکردن بۆ شەڕی تر، بەڵام بە هەبوونی فرسەت کە بکرێ ئەمجارە شەڕەکە ببرێتەوە، بتوانین پلانی تۆکمە و درێژخایەنی بۆ داڕژین.

جارێکی تر نازانم چی بکەین، بەڵام ئەزانم ئەبێ بە بیکردنەوە و دیراسەکردن دەست پێ بکەین.

ئەوی خەمی نەبێ بەشەر نیە؟

کاتێ بە تەلەبەکانی ئەڵێ: بیست و ئەوەنە ساڵ بخوێنی بۆ ئەوەی فێرت بکەن چۆن کەسێکی “ئاسایی” بیت؟

من بە فارسی بیستومە گوایە ئەوی خەمی نەبێ “ادمیزاد نباشد” جا نوسینی فارسیەکەم تۆز ئەکات. بەڵام بە زۆر زمانی تریش هەمان قسە هەیە.

لای بێرتراند ڕەسڵ هەڵە تێ نەگەشتبم ناڵێ “خەم” بەڵام “هیلاکی” جەستەیی و مێشکی بە ڕەگی خۆشبەختی دا ئەنێت. بە تایبەتی لە کتێبی گەڕان بە دوای شادیدا کە پێشتر هەر لێرە لەسەری نوسویمە.

بۆ ئەم پرسیارە: ئایا بەڕاست ئەوی خەم نەخوا بەشەر نیە؟

بەس وانیە. واش بێ لانی کەم کەسێکی خەمخۆری وەک من هەقیەتی بڵێ ئەکرێ ڕێگایەکی تر هەبێت. چونکە زۆر گرنگە، ڕەسڵ وتەنی، “خۆشحاڵ نەبی بە ناخۆشحاڵی خۆت” چونکە گەشتیتە ئەوە ئیتر گەڕانەوەت زەحمەتە.

تاکی ئێمە هەموو لە ٣٠ سەر و ڕیشی سپی بوە، ڕۆژاوایەکان بۆ وانین؟ خەم ئەخۆن و زۆر ناسکیشن بەڵام وەک ئێمە نا. ئەیبەستمەوە بەوەی بەڕاستی بەشەر نازانێ چی ئەوێت و حەزی لە چیە بۆیە توشی دەردی سەری زۆر ئەبێت. یان لانی کەم نەوە لە دوای نەوە تەبیعی هاوڕا نین و شتەکانی پێشتری خۆمان بەدڵ نیە، کە ئەمەیان سوکە بەدیهی (بەڵگەنەویست)ێکە.

ڕەسمێکی ڕووخاندنی دیوارەکەی بەرلینم بینی. دوێنێ شەویش سەیری فلیمی “قومارچیەکە”م کرد مارک وێلبێرگ فشەی تیا ئەکات (دەور ئەبینێ) پرۆفیسۆری ئینگلیزیە و قومار بە ملیۆنە دۆلارەوە ئەکات چونکە کوڕە دەوڵەمەنە.

کچە تەلەبە جوانە زیرەکەکەی کە حەزی لە مارکە، باوکی کرێکاری مەعمەل و دایکی موعتاد بوە پێی ئەڵێ: “تۆ باشترین نمونەی بەشەرێکی کە هیچ موشکیلەیەکی نیە و هەموو موشکیلەیەک بۆ خۆی دروست ئەکات”

جا ئەم ئیفلام کارتۆنە، حەزتان کرد مناڵەکانتانی پێ گۆش بکەن، هەموو جارێ چ تۆم، چ یەکێ لە هاورێکانی پەنێک ئەدات، دوایی دنیا تێک ئەدەن چیە وەڵا وەک خۆی لێ ئەکەینەوە.

بە کورتی، هەر قارەمانێکت بینی، بزانە ئەگەر خۆی بەزمەکەی دروستنەکردبێ بسکەی سمێڵی یەت بۆی. بۆ من/تۆی تاکیش، تکام وایە کە دەستت بە تاڵ بوو “پەن” نەدەی بە تایبەتی کە کوڕە دەوڵەمەند و پرۆفیسۆر بیت.

فریشتە باشەکانی ناخمان – کتێب

بیڵ گەیتس ئەڵێ ئەگەر پێی بڵێ لە ژیانما یەک کتێب ئەخوێنمەوە پێت ئەڵێ کتێبێکی کابرایەکی خەبیر لە ‘دەروونناسیی دەرکی’ بخوێنەرەوە بەناوی ستیڤن پینکەر. هەڵبەت پێشتر کتێبێکی تری نوسیوە هەمان نوسەر هەر بیڵ گەیتس خۆی ئەڵێ ساڵانێکی زۆر بوو لەجیاتی ئەم تازەیە ئەموت ئەوی تر بخوێنەرەوە.

ئەمە کتێبی یەکەمە و تازەکەش بەردەوامی ئەوە، ئەکرێ بیخەیتە بەرنامەی موستەقبەلەوە. دۆستێکی بەڕێز ڤیدیۆیەکی ناردبوو لە بەحرەکەی فەیسبوکەوە، کە باسی هەمان بابەت ئەکا (دەستی خۆش).

بە دوو کەلیمە هەردوو کتێبەکە هەوڵێکن بۆ سەلماندنی ئەمە: شەڕ کەمبۆتەوە.

پێنج شتی خراپ دەستنیشان ئەکات

1. توندوتیژی کرداری بۆ دەستخستنی ئامانجێک
2. کۆنترۆڵکردن: دەسەڵات گرتنە دەست.
3. تۆڵەکردنەوە: چ وەک یاسای سزادان یان جۆرە تەقلیدیەکەی
4. سادیزم: ئەوەی کە ئازاری خەڵک بدەیت و لەزەتی لێ ببینیت
5. ئایدۆلۆجیا: ئەوەی کە توندوتیژی پێویستە بۆ ئەوەی بیروبۆچونێک “ئاشتی” بەرقەرار کات.

چوار شتی چاکی بەشەریش ئەخاتە ڕوو کە بە کورتی سۆز، خۆکۆنترۆڵکردن، ڕەوشت و ژیریە. لای بێتراند ڕەسڵ لە کتێب/نامیلکەی کۆتایی هێنان بەشەڕدا ئەو وابزانم تەنها سۆز/ڕۆح بەکار ئەهێنێت، لەگەڵ ئەقڵەکە/ژیریەکە بە بزوێنەری نەهێشتنی شەڕ دا ئەنێت.

جا قورسە باوەڕ بکەی، بەڵام زەوقت زۆر زۆر چوە سەر خوێندنەوە ئیتر بەڵگە ئەخرێتە بەردەستت کە شوکور دڵنیابە مناڵەکەت کەمتر ئەگەری ئەوەی هەیە لە شەڕدا تیاچێت لە خۆت. ئیتر سەرباری چەکی ناوکی و هایدرۆجینی و شتی تریش. هەر لێرە لەسەر زمانی کۆمەڵێ مورتاحی تر (ئۆروێڵ، کاک مەکیاڤێلی و تا ڕادەیەکیش جەنابی ڕەسڵ) وام ئەزانی تەواو پێچەوانەی ئەمە بێت وەزعەکە و بۆیە بابەتەکەم لێرە نوسیوە و باسی بابەتێکم کردوە پێشتر کە نزیکە لەم بابەتەوە.

هەر لەو کورتە نوسینە نوسیبوم کە ناکرێ ئەگەر بەڕاستی ژیان بەرەو خراپتر بچێ، مرۆڤ وا بیری لێ بکاتەوە. چونکە ناکرێ ژیانت بخەیتە ناخۆشیەکەوە لەسەر شتێک کە نە ستیڤن پینکەر نە نوسەر و فەلاسیفە و پیاوانی دینی تر کەسیان ناتوانن 100% دڵنیابن. هەرچەن کتێبەکەم تەواو نەکردوە بەڵام وابزانم پێشبینی داهاتوو ناکات، بۆیە لەگەڵ نوسینەکەی من کەمێک جیاوازن بابەتەکە. ئەوەی من باسی داهاتوو ئەکات و ئەمیش بەڵگەکانی ڕابردوو ئەخاتە ڕوو بە بەراوردکردنیان بە ئێستا یان سەدەی بیست و بیستویەک.

لەوەتەی من خۆم بە وشەی ‘هیوا’ هەڵواسیوە، بیردۆزێک یان کتێبێکم نەخوێندۆتەوە ئەوەندە هیوا بەخش بێت. نازانم بۆ تۆ.

خەوەکەی هەدەپە نایەتە دی

ئەو خەوەی سڕی ساقیق، سەلاحەدین دەمیرتاش ئەیبینن، هەمان ئەو خەوەیە ئیسلام ١٤٠٠ ساڵە، شیوعیەتیش چەن دەیەیەک خەوی پێوە بینی، ئەمڕۆش بەناو دیموکراسیەت کە نیۆلیبراڵیزم (کۆمپانیاکان وڵات بەڕێوە ببەن) لە ڕۆژاوا بە حیساب خەوی پێوە ئەبینن. نەتەوایەتی بە هیچ یەکێکیان لەبن نەهات، لەبن نایەت بە داخەوە. لە یەکەم ڕۆژەوە وتومە و ئەیڵێمەوە.

مەبەستم لەمە سێ شتە:

١. هەدەپە دەریش بچن لە پەرلەمان، واتە زیاد لە ٪١٠ی دەنگ بهێنن، تەنها ئەو دەنگانە ئەهێنن ئەگەر وەک پارتێکی چەپ، ئیسلامی یان شتێکی تر کە توانای بڕینی سنورەکانی نەتەوایەتی هەیە ئەیبڕن. نەک ئەوەی هەدەپە بونیادی ناوە، دارێکی مۆر شتێک بێت جیاواز لە مۆدێلی ئیسلامی، شیوعیەت یان نیولیبراڵیزم

٢. هیوادارم سەربکەون، ئەگەر ئەمە نهێنی تێگەشتن بێت لە سیاسەت و واقعی تورکیا ئەوا هەقە پەیکەرێک بۆ هەموو ئەوانە دروست بکرێ ئەم پرۆژەیەیان هێنایە ناوەوە.

٣. ئەگەر سەری نەگرت، هەق وایە چی تر ئەم خۆ کاڵکردنەوەیە نەکرێت و یەکجار پارتێکی کوردی دروست بکرێ و بە دار و بەرد، پەکەکە ئاسا، ئەگەر بە کوژرانی ئۆجەلانیش کۆتایی بێت پرۆژەکە ببرێتە پێشەوە.

ئاخر هەڵێنجاندنی تر هەڵناگرێت. فەرموو بزانین چی ماوە تاقی نەکرێتەوە لە HADEPەوە تا ئێستا؟ هەموو کەسێ ئیسلامی خستۆتە دوای نەتەوەکەی، مەسیحیەت و بودیزم و هەتا جولەکایەتیش.

===== ئەم بەشەی 22/5/2015 نوسراوە و بڵاو نەکرابوەوە

کەواتە نەهاتە دی.

هۆکاری نەهاتنە دی خەوەکەی هەدەپەش نەتەوایەتی ڕووت نەبوو، بەڵکوو دەسەڵاتی ئەردۆغان بوو. بەڵام ئامرازەکە نەتەوایەتی بوو. بە سۆزی نەتەوایەتی شەڕەکە داگیرسێنرایەوە و سەدان کەس بەکوشت دران و تەواوی پرۆسەکەش کە لە 2013ەوە بەردەوامە کرایەوە بە خوری. ئەوەی سەرەوە تەواوی قەناعەتی بەندە بوو پێش هەڵبژاردنەکەی حوزەیرانی 2015 نەک لەبەر ئەوەی منیش وەک ئەو خەڵکە هەستی “کوردایەتی” وام لێ ئەکات، بەڵکوو ئەوە واقیعەکەیە. ئەگەر بە “نەوە” تەماشای بەشەر بکەین، ئەو مناڵانەش ئەمشەو لە دایک ئەبن، هەر یەکە و “جنسیە”یەکیان هەیە و هەر یەکە فێری زمانی “دایک”یان ئەبن کە وایان لێ‌ ئەکا سۆزیان بۆ لای ڕەنگی ئاڵایەک بڕوات.

کەوابێ کورد لە تورکیا بەرەو کوێ ئەڕوا؟ ئاشکرایە لە قازانجی دەوڵەت و کۆمپانیا ڕۆژاواییەکانە ناوچەکە لەوەزیاتر دابەش و کاول بێت. ئەوەی لە سەرەتای 1900 ڕوویدا لە ناوچەکە لە ئێستادا چەن بەرابەری ئەوکات بۆ ڕۆژاواییەکان و کۆمپانیاکانیان گرنگە. دەوڵەتی ئیسرائیل ئەوە چەن ساڵێکە ئیسراحەت دانیشتوون و خەریکی دروستکردنی جۆرەها چەک و تەکنۆلۆجیان کە ناوچەکە تەنها ئەتوانێ خەوی پێوە ببینێت. دواکەوتنی ئێران و سەرقاڵی بە شەڕی دوور و نزیکەوە و وێران بوونی تورکیا تەنها مانای ئەوە ئەگەیەنێ کە کوردستانێکی سەربەخۆ زۆر دوور نیە چیتر. ئێ شتێکیش‌نەماوە بە ناوی ئێراق یان سوریا. بەندەش جیاواز لە جاران هیچ کات بە دڵخۆشیەوە تەماشای ناکەم. هۆکارەکەش هەردوو حیزبی یەکێتی و پارتین کە کوردن و گوایە کوردپەروەرن. لە یەکەم ئەزموونیاندا مافیا نەبێ‌ هیچ شتێکی تریان لێ دەر نەچوو.

ئەوەشی لەو ناوچەیەی بە ڕۆژاوای کوردستان ناسراوە (لە سوریا) جێگای هیوایە بەڵام لە هاوکێشە قوڵەکانی دەسەڵات بەرامبەر خەڵک ئەگەرە گەورەکە ئەوەیە کە دەرناچن و ئەوانیش‌وەک هەموو فەرمانڕەوایەکی تر ئەکرێ هەمان هەڵەی خەڵکانی تر دووبارە کەنەوە. تەنها جیاوازیەک ئەوەیە ئەو مۆدێلەی ئەوان داوای ئەکەن لە باخچەی ئاژەڵانی ئۆروێڵ ناچێت و گوایە بەراز و گوێدرێژ وەک یەک ئەبێ خۆیان ماندوو بکەن نەک گوێدرێژەکە بیکات و جەنابی بەراز دانیشێت بەروبوومەکەی بخوات. کە ئەگەر بەردەوامبێ ئەوا هیواکە لەجێگای خۆی ئەبێت. هەرچەن ئەبێ‌ بڵێم ئەو فیکرەی ئۆجەلان لەوێ جێبەجێی ئەکا زۆر قوڵتر ئەبێ توێژینەوەی لەسەر بکرێ چونکە ناکرێ بڵێین مەری بووکچینی خاوەن فیکری خۆسەری دیموکراتیکی ئۆجەلان لە بەهەشتەوە هاتبێت.

ئەمەش ئەمان باتەوە و تورکیا و ئەو ڕاستیە ڕوونتر ئەکاتەوە کە نەک ئەردۆغان هیچ‌ هێزێکی تر تازە ناتوانێ نە هەدەپە نە هیچ‌ پارتێکی تری کوردی لە تورکیا سەرکوت بکات. لە ڕاستیا چیتر هەدەپ پێویستیشی بەو گوتارەی سەرەوە نەماوە کە خۆی وا نیشان بدات پارتێکی “تورکیایی” بێ و بۆ هەموو تورکیا تێ بکۆشێت. چونکە ئەوانیش وردە وردە لەوە حاڵی بوون کە هەرچی هاتە سەر حوکم هەر گەلی تورکی بە بەرز گرت و کەچی هەموو لە پێناو دەسەڵآتەکانی خۆیان (وەک ئەردۆغان) لەگەڵ ئەوانەش‌ کە وڵآت دابەش ئەکەن دانوستانیان کرد و تێکیشیان دا.

تورکیاش تورکیاکەی ئەتورک نیە عیسمەت ئینۆنۆیەکی باوک کوردی لەگەڵ بێ، زیا گوێکئاڵپی خەڵکی دیار بەکر دامەزرێنەری بیری ئەتاتورکیزم بێت. لە ئێستادا تورکیای غەیرە کورد بەسەر سێ جەمسەری جیاوازدا دابەش بووە: گورگە بۆزەکان و گولەنیەکان لەلایەک، ئەردۆغان و موسوڵمانە موحافیزەکان لە لایەک و عەلمانیەکان و حیزبەکەی ئەتاتورکیش‌لە لایەک. ئەمە لە کاتێکدایە کە بۆ یەکەمجارە لە تورکیا سوپا توانای ئەوەی نیە سەربەخۆ بێت و بتوانێ‌ یەکێ لەو لایەنانە سەربخات بەسەر لایەکی تردا.

هەرسێ لایەنەکەش تورکایەتی لە هەموو بیر و باوەڕەکانی تیان بە گرنگتر ئەزانن. بۆیە خەڵکلەرن دیموکراتیک پارتیسی (هەدەپە) وشەی خەڵکەکە و دیموکراتیەکەشی تەنها “نیەتباشی” دروستکەرانیەتی نەک واقعی ئەم چەن ساڵەی تورکیا و تەواوی دنیاش.

بۆیە ئەو خەوە نەهاتە دی

ئایا بەشەر بەرەو خراپتر ئەچێ؟

وەڵام: نازانم، چونکە کەس داهاتوو نازانێ جارێ

ماوەیەکە چاوم لە تێبینیەکانی بیڵ گەیتسە. لە یەکێ تر لە نوسینەکانی ئەم دواییەدا کە بۆ دەرچوانی ئەمساڵ ٢٠١٧ی نوسیوە و دەرچوانی زانکۆ هان ئەدا خەریکی سێ شت بن گەر بە نیاز بین وەک ئەو پێ بگەین: ژیری دەستکرد، وز و زانستی بایۆلۆجی. دواتر ناوی کتێبێک ئەهێنێ “فریشتە باشەکانی سروشتمان“ی سیتڤن پینکەر(ئەمیش ماوەیەکە ناوی ئەبیستم). ئەڵێ ئەبێ باوەڕ بکەین کە مرۆڤ لە ئێستادا لە باشترین کاتی ژیانیدایە سەرباری ئەو هەموو شەڕەی کە هەیە.

من بۆخۆم لەناو خەڵکدا زۆر ئەمەم وتوە، هەمیشە وتومە دایک و باوکمان ئەیانوت ئێوە خۆش ئەژین. ئێمەش بە کچەکەمان هەروا ئەڵێین. دڵنیاشم ئەویش بە کچەکەی وا ئەڵێت. کەوابێ قسەکەی گەیتس و پینکەر ڕاستە. لەولاشەوە دوای ماوەیەکی زۆر لە بیستنی ناوی ئەخیرەن خەریکی خوێندنەوەی کتێبی ساپیەنی  پرۆفیسۆرو مێژوونوسی جولەکە حەراریم کە لە سەرەتاکەیەوە ئەڵێ ئەکرێ مرۆڤ خۆی خۆی لەناو ببات. لای ڕەسڵیش هەمان بۆچوون هەیە و کاتێ سەیری بۆمبی ئەتۆمیش ئەکەین، ماوەتەوە سەر ئەوەی شێتۆکەیەک بێت و بڵێ تاقەتم چوو، هەمووی لەناو ئەبەم. لەو دوانە زەقتر ڕای ئۆروێڵە کە لە یەکێ لە وتە بەناوبانگەکانیدا ئەڵێ: “گەر ئەتەوێ داهاتووی مرۆڤایەتی بهێنیتە پێش چاوت، ئەوا پۆستاڵی کەسێک لەسەر دەم و چاوی کەسێکی تر بێنە پێش چاوت بۆ هەتا هەتایە”.

کەوابێ بەرەو باشتر ئەچین؟

ئەبێ بەرەو چاکتر بچین بەپێی زۆربوونی ژمارەمان و کەمبوونەوەی مردن جگە لە “پیربوون”. بە هەرلایەکدا سەیری ئەکەی هێما و بەڵگەکان هی ئەوەن مرۆڤ بە دوای “خۆشی’ و ژیانی “باشتر”دا ئەگەڕێ و خۆی هیلاک ئەکات. هەر بەپێی کتێبەکەی حەراری لەوەی کە خاوەن “ئاگا” نەبووین گەشتووین بەوەی کە ئیلۆن مەسک بڵێ “کێ ئەڵێ لە مەتریکسێکدا ناژین؟“. ئایا ئەمە ئیشی بوونەوەرێکە خۆی لەناو ببات؟ ئایا مرۆڤ بەم هەستە قایم و قۆڵەی “حەزی مانەوە لە ژیان” بە بۆمبی ئەتۆمی خۆی لەناو ئەبات؟ زۆر ئاسانە ڕەش بین بیت و بڵێی قسەکەی ئەنیشتاینە و جەنگی چوارەم بە تەختە و دار ئەکرێت.

بەڵام گەر بتەوێ مانا بدەی بە ژیانت هەتا ئەگەر ئەوە ڕاستیەکەش بێ ئەبێ بەودیوا بیر بکەیتەوە. گریمان ١٠٠٠ ساڵی نامێنین، وابزانم ئیشارەتێکی وا ئەکات پرۆفیسۆر حەراری کە هیچ نەبێ ئەکرێ جۆری تری ئاژەڵیش وەک ئێمە زیرەکی پەیدا بکەن. گریمان وایە، چی لە مەسەلەکە ئەگۆڕێ گەر ئێستا وادانێین کە بۆ هەتا هەتایە مرۆڤ ئەژی؟ ئەنجا خۆ کەس ئینکاری ئەوە ناکات ئەکرێ “پێغەمبەرێک” بێت و نەهێڵێ کەس پەنجە بە دوگمەی بۆمبی ئەتۆمیەکەدا بنێت.

بۆیە ڕەسڵ وتەنی بێ هیوایی سودی نیە، هیواداربوون بریتیە لە لەزەت بینین لە ژیان، بە پێچەوانەوە گەر ئێستا خۆشترین کاتی مۆرڤایەتیش بێ گەر بە سارد و سڕی و بێهیوا تەماشای ژیان بکەین، ناتوانین هیچ لەزەتێکی لێ ببینین. کەواتە بەڵێ نازانین چی ئەبێت بەڵام گەر بشزانین و زانینەکە بە خراپیش بێ، ئەکرێ لە ئێستادا هەر پڕهیوا و ئەرێنیانە تەماشای داهاتوو بکەین بۆ ئەوەی لەزەت لە ئێستا ببینین.

گاڵتەپێکردن لە کوێوە دێت؟

کە ئەبینی مناڵەکەت گاڵتەی پێ ئەکرێ لە مەکتەب (ئیستیغلال ئەکرێ)، بە بڕوای من، دڵدانەوەی مناڵەکە سودی نیە. مەبەستم ئەوەیە کە گاڵتە بە لوتی کرا (وەک لوتی من زل بێت بۆ نمونە) سودی نیە پێی بڵێی تۆم کروزیش لوتی زلە. هەرواش گەورەیەک کە ئەبینرێ لەلایەن کەسێکی ترەوە گاڵتەی پێ ئەکرێ، یان خەمیەتی گاڵتەی پێ بکرێ، دڵدانەوەی هۆکاری گاڵتەپێکردنەکە سوودی نیە بەبڕوای من.

ئەبێ بڵێی ئەمە کێشەی دەسەڵاتە کوڕم/کچم/بەڕێزم، گاڵتەپێکەر هەست ئەکا لە تۆ بەهێزترە و لوتزلیەکەشت هیچ عەلاقەی بە باتەکەوە نیە، تەنها ڕێگایەکی دەربڕینی ئەوە وا ئەزانێ لە تۆ بەقوەتترە. چ لوتێک جوانە، بەزمێکی ترە، چ باڵایەک جوانە بابەتێکی ترە، چ جنسیە و زمانێک بزانی بابەتێکی ترە.

بۆیە ئەکرێ لەگەڵ گاڵتەپێکراو بزانی کام لەم ئیختیارانە بۆی چاکە:

1. لە ئەوروپا (مەبەستم وڵاتانێک کە یاسا یان بەناو یاسایەکی تیابێت) هەر ناپرسن مەسەلەکە چی بوو، ئەبێ بە مەکتەب بوترێ = شکات = قانون = زۆرجار تعویز وەرەگریت. چونکە پێناسەکەی دیارە و تەعریفی ناوێت.

2. لە کاولەیەکیشدا کە گاڵتە بە خەڵک کردن ئەوەنە باوە ون بوە لەبەرچاو:

2.1 ئەتوانی پێی بڵێی کە ئەکرێ مرق بکەی یان سەرت کز بکەی (فەرق ناکات)، کە وابزانم زیاتر گاڵتەپێکردنەکە زیاتر ئەکات.

2.2 ئەتوانی پێی بڵێی تۆش ئەتوانی جانتاکەی بسوتێنی ڕۆژی دوای ئەوە.

2.3 یان ئەتوانی پێی بڵێی: خۆت لەو بەهێزتر دانێی و بەزەیت بە ئەقڵیدا بێتەوە، بەڵام ئەبێ وەڵامێکی بدەیتەوە کە ئەمە نیشان بدا. بۆ نمونە پێی بڵێ: لوتم لە ئەقڵت گەورەترە.

جا زۆرێک لە هاوکێشەکانی تری ژیان لەو سێ خاڵەی دوەم تێ ناپەڕێت، چونکە ئەوەی 1میش شتێکە لەبەینی 2.1 و 2.2. گاڵتەپێکردن یەکجار گرنگە لام، لوتزلیەکە کاڵی نەکاتەوە. وەڵامی پرسیارەکەش ئەوکاتە ئەبێ ئاوا بدەمەوە:

لەوێوە دێ کە کەسی گاڵتەپێکەر، کەسی گاڵتەپێکراو بە بچوکتر لەخۆی تەماشا ئەکات، وە گاڵتەپێکراو ناچارە یان هۆکارێکی تر وای کردوە ئەو دۆخە قەبوڵ بکات، دەنا ڕوو نادات.

بۆ نمونە با باسی ڕەگەزپەرستی بکەین: کەسێکی سپی پێست (کە لەم سەدانەی دوایدا زاڵتر بوون بەسەر ڕەشپێستدا) ناتوانێ لە شارێکدا کە یەک نەفەری تری سپی تێدا نەبێ و دەستیشی نەگات بە یارمەتی، گاڵتە بە ڕەشپێستێک بکات. بەهەمان هاوکێشە، شارە ڕەشپێستەکە ئەتوانن ئەوپەڕی گاڵتە بە سپی پێستی کەسەکە بکەن.

نمونەی تر زۆرن، بەڵام هەمان هاوکێشەن، فیلە و پێ بە مێرولەدا ئەنێت. جگە لەو خاڵانەی سەرەوە باسمان کردن، چ مناڵ چ گەورە ئەبێ ڕوون و ئاشکرا بزانێت کە کێشەکە پەیوەندی بە بابەتەکەوە نیە. بابەتی گاڵتەپێکردنەکە تەنها دەرچەیەکی نیشاندانی ئەو ناهاوسەنگیەی هێزە لە نێوان دوو لایەنەکەدا. لایەنی گاڵتەپێکراو ئەبێ بزانێ کە لە (1) و (2) دەرناچێت و لە حاڵەتی (2)میشدا لەو سێ بژاردەیە زیاتر نیە.

زیاتریش دیراسەی ئەکەم و شتێکی هەڵەی تیابوو چاکی ئەکەم.

دەستکاری: دوای نوسینی بابەتەکە چوم گەڕانێکی خێرام کرد، لانی کەم تاقیکردنەوەیەکی زانستیم دەستکەوت کە هەمان شت ئەڵێت.

لە شەڕی فەتحوڵا گویلەن و تەیب ئەردۆگاندا کوردستانی ئێراق پشتی کامیان بگرێت؟

2014/12/18 نوسراوە  بڵاو نەکرابوەوە تا ۲۹/۷/٠۱٦.

ئەگەر بڕیار بێت لایەنی هەق بگرین ئەوا ئەبێ بڵێین تا ڕادەیەک بەڕێز گویلەن لەسەر حەقە. حەق بەو مانایەی ئەردۆگان خەوەکانی گەورەتر بوون و خۆی بە جێگرەوەی ئەتاتورک نەزانێت، هەروەها خۆی لەوە گەورەتر ئەزانێت کە بە هێز و بازوی گویلەن هاتبێتە جێگاکەی ئێستای. کاتێکیش تەماشای ژمارەکان ئەکەین (بۆ نمونە قەرزی تورکیا لە کاتی هاتنە سەر حوکمی ئەردۆغان تا ئێستا)(۱) — ئەم خوێندنەوە ئابوریە جێگای متمانە نیە، قسەکەی بەرنادشۆ بەکارە کە ئەکرێ ئابوریناسانی تر کەلێنی گەورە لەو ژمارانە بدۆزنەوە– سەرباری ئەوەش جار و بارە ئەبێ حەقێکیش بدرێت بە ئەردۆغان کەوا خزمەتی تورکیای کردوە. بەڵام لە ستراتیجیەت و خوێندنەوەی ڕووداوەکانی ناوچەکەدا لە دۆڕاو دۆڕاوترە(۲). بەڵام ئەمە بابەتی ئەم نوسینە نیە.

ئەوەی لەم نوسینەدا ئەمەوێت باسی بکەم ئەوە نیە کە ئایا بەدەپە و پەکەکە لە باکوری کوردستان هەقە چی بکەن، چونکە هەم ئەو مافە بەخۆم نادەم بەو شارەزاییە کەمەی هەمە قسە لە توانا و بۆچوونی ئەوان بکەم، هەم بەڕاستی کار و چالاکیەکانی گویلەن لە باکوری کوردستان لام بە تەواوی ڕوون نیە. بەهەمان تەرازوش نابێ لە چاوی بەدەپە و پەکەکەوە دۆخی باشور بخوێنرێتەوە یان قسەی لەسەر بکرێت، بەڵام نابێ تێکەڵ بکرێت لەوەی دۆزی باکور و باشور یەک دۆزە بۆیە نیەتی هێزەکان ئەکرێ بەهەریەک لەو دوو تەرازوە بپێورێت. ئەمە دوو شتی جیاوازە، بونیاد نەنانی ڕوانگەیەک لەسەر ڕوانگەی لایەنەکەی تر، بەڵام مادام دۆزی کورد یەک دۆز بێت ئەکرێ لەسەر ڕای لایەک قازانجی لایەکی تر دیاری بکرێت دەنا دژیەکی تێدا ڕوو ئەدات.

کەواتە با لە چەند پرسیارێکی سادەوە دەست پێ بکەین:

یەکەم: خواجە لە کوردستان خاوەنی چیە؟

فەتحوڵا گولەن خاوەنی دەیان مەکتەب، کۆمپانیا وە زانکۆی ئیشقە کە ساڵانە ئەگەر ژمارەیەکی ١٨ لەسەر هەموو دامەزراوەکانیان دابنێین و بڵێن هەموو ساڵێکیش ٥٠ قوتابی لە هەریەک لەوانەوە دەر ئەچێت ئەوا ساڵانە ٦٠٠ کەسی بەتوانا لە دامەزراوەکانی ئەوانەوە خوێندن تەواو ئەکەن. ئەگەر تەنها ٪۱ی ئەمانە لانی کەم دڵسۆزی جەماعەتەکەی بەڕێز گویلەن بن ئەوا ساڵانە ٦ کەسی بە توانا (چونکە خوێندنگاکانیان تەنها باشترین قوتابی وەر ئەگرن) دێنە ناو کۆمەڵگای کوردیەوە و ئەبن بە پزیشک، ئەندازیار، مافناس و جۆرەها کاری تر.

دوەم: پەیوەندی کۆمپانیای فەزالەر لەگەڵ تاڵەبانی و بارزانی؟

ئەوەی لە دنیای ڕۆژهەڵات شارەزابێت ئەبێ بزانێ کەوا ئەوەی بە گشتی باس ئەکرێت تەنها قەترەیەکە لەوەی کە لەژێرەوە ئەنجام ئەدرێت. سروشتی بزوتنەوەکەی بەڕێز گویلەنیش بۆخۆی بلیمەتی ئەم جۆرە کار کردنەیە. وەک یەکێ لە کەسە یەکەمەکانیان لە ساڵانی کۆتایی سەدەی ڕابردوودا بە دەمی خۆی وتی: ئێمە سیاسەت ناکەین بەڵام سیاسیەکان لەسەر پەنجە ئەخولێنینەوە. ئەوەی ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە هەردوو تاڵەبانی و بەرزانیەوە هەبێت ئەوەیە کە ڕۆژێک هەمان کەس بە قوتابیەکانی کۆلێژی ئیشق ئەڵێ: ئەمە ڕۆژنامەیەکە تیایدا هاتوە کە جەنابی تاڵەبانی ئەڵێ “من پێم خۆشە ئەوان لە هەموو لادێیەکی ئێمە قوتابخانەیەک بکەنەوە” بە کورتی ئەوەی بۆ ناوەڕۆکی ئەم بابەتە گرنگە وەڵامی پرسیارەکە ئاوا عادلانەیە: پەیوەندی زانکۆی ئیشق (لەلایەن بەڕێز نێچیرڤان بارزانیەوە کرایەوە) و باقی خوێندنگاکانیان پەیوەندیەکی بتەو و تەندروستە.

یەک ڕوونکردنەوەی تریش گرنگە پێش ئەوەی وەڵامی سەردێڕی بابەتەکە و پرسیارە سەرەکیەکە بدەمەوە. ئەویش ئەوەیە کە ئاشکرایە بەڕێز گویلەن خۆی بە میراتگری دەوڵەتی عوسمانی ئەزانێت، هەرچەن ئەمە لای ئەردۆغانیش هەمان شتە (وەک بەختیار عەلی لە بابەتێکیدا ئاماژەی پێ ئەکات) بەڵام بەڕای من ئەردۆغان زیاتر شوێنکەوتوی پارتە ئیسلامیەکانی دوای حسن بنایە و خەو بە گێڕانەوەی سەڵتەنەتەوە نابینێت بۆ شام و قاهیرە. ئەوەی فەتحوڵا لە عوسمانیەتیش جیا ئەکاتەوە ئەوەیە کەوا هەرچەن هەردوکیان چەندین نیشانەی کاریگەری دروستکەرانی بیری ئەتاتورکیزمیان پێوە دیارە (زیا گوێکئاڵپ و بیرمەندانی دوایی) بەڕێز گویلەن زیاتر پابەندی سڕینەوەی ناسنامەی نەتەوەکانی ترە و بە ئاشکرا کار بۆ بە عوسمانی کردنی زمانی تورکی ئەکات. بۆیە ڕونکردنەوەکەی کە ئەمەوێت بیڵێم ئەمەیە: هەموو ئەمە وا ئەکات بەڕێز گویلەن پرۆسەی ئاشتی نێوان ئۆجەلان و ئەردۆگان بە پەیماننامەی حودەیبیە بشوبهێنێت.

کەواتە بەبێ درێژەدان بەباسەکە و لادان لەسەر تەوەرە ئەسڵیەکە: ئایا ئەبێ سیاسەت بکرێت یان پشتی حەق بگیرێت؟ پرسیارەکە ئاسانە بەڵام وەڵامەکەی ئەبێ قوڵتربێت لەوەی کە دیارە. ئەویش ئەوەیە کە نابێ پشتی حەق بگیرێت لە کاتێکدا حەق لەسەر ئەوەبێت کە ئەردۆغان ئەیەوێت ببێت بە سەرۆکی کۆمار و چەند ساڵێکی تریش ئابوری تورکیای لەژێردەستدا دەرنەچێت (مەیدانی شەڕی ئەم دوو ڕۆژە بانک و کۆمپانیاکانی سەر بە ئەردۆغانە). بەڵکوو ئەبێ سەنگی مەحەکێک، پێوەرێکی زانستی هەبێت بۆ ئەوەی تەماشاکەر نەبین. ئەوەی من بە ڕاستی ئەزانم دوو پێوەرن: یەکەمیان چەندە ئێمە لەگەڵ بەدەپە و پەکەکە هاوڕابین ئەوەندە یەکگرتووتر ئەبین و ئەوەندەش براوە تر ئەبین. بۆیە لە ئێستادا (بە سەردانەکەی دیاربەکریشەوە) ئاشکرایە کە لەیلا زانا و بایدەمیر پشتی ئەردۆغان ئەگرن. وە پێوەری دوەمیش ئەو ڕاستیەیە کەوا ئەردۆغان لە کوردستانی ئێراق مەکتەبی نەکردۆتەوە و کەس فێری تورکی ناکات. کۆمپانیاکانی ناردوە و خەریکی کەسابەتی عوسمانی ئاسای خۆیانن. بەڵام بەڕێز گویلەن مەکیاڤیلیانە قوچەکی پێی خۆی قایم کردوە و گۆڕانکاریەکیش کە ئەیکات وەک سوڵتان سەلیمی یەک، یەک خستنەوەی تورکە لە هەموو گۆشەیەکی دنیا.

بۆیە ئەبێ کورد پشتی ئەردۆگان بگرێت و ئەگەر دەستەواژەی کێ لەسەر حەقەش کەسانێک بێتاقەت بکات ئەوا ئەکرێ ئاوا تەماشای ساحەکە بکرێت: ئەردۆگان بە دەنگەکانی بەڕێز گویلەن هاتۆتە سەرحوکم، ئەگەر ئێستا ئەو ڕازی نەبێت هەندێ کەس بەزۆر کارێکی پێ بکەن، ئەوا هەر ئەو لەسەر حەقە ئەگەر خەوەکانیشی ئەوەندە گەورەبێت کە جەماعەتەکەی بەڕێز گویلەن بخاتە ژێر ڕکێفی خۆیەوە.

چونکە بەبێ ئەردۆغان ئەگەر بەڕێز گویلەن بیتوانیایە ئەمەی ئێستا لە تورکیا هاتۆتە دی بۆی بکرایە، هیچ کات ئەوی نەئەخستە پێش خۆی.

(۱) بلومبێرگ. دوا بڕی قەرزەکانی ئای ئێم ئێف درایەوە.http://www.bloomberg.com/news/2013-05-13/erdogan-s-imf-triumph-masks-surge-in-private-debt-turkey-credit.html

(۲) نیۆ-عوسمانیەتی ئەردۆگان http://www.globalresearch.ca/syria-egypt-reveal-erdogans-hidden-neo-ottoman-agenda/5358781

نەفرەت لە شەڕ

لەم نوسینەدا سێ شت ئەڵێم: نەفرەت لە شەڕ، ئەکرێ شەڕ نەکرێت، کە کرا با بە ئەقڵ بکرێت.

یەکێ لە هێماکانی ئاشتی لە ویکیمیدیا وەرمگرتوە

نەفرەت لە شەڕ

“ئەگەر پێشنیار بکرێ کەوا نەتەوەیەک پشت بە ژیربێژی ببەستێ ئەکرێ دور بێت لە ئاگری شەڕ، وەڵامەکەی تەنها جنێوە.” بێرتراند ڕەسڵ.

هەموو ژیانمان شەڕ و کوشتار بوە، یەک نەفەر نابینی و نابیستی، چوار وشە لەسەر شەڕ بنوسێت، یەک نەفەر نابینی دوو وشە لەسەر تەکنیکی شەڕ بنوسێت. یەک نەفەریش نابینی نەفرەتی لێ بکات. یەک نەفەر نابینی بە ئاشکرا بڵێ من دژی شەڕم، کاکە شەڕ مەکەن ڕێگای تری هەیە. ئەنوسن، بەڵام دوای شەڕ.

یەک بە یەکمان ئاشتی خوازی دوای شەڕین. ئێمە جووتبیریەکمان تیایە کە بە تەواوی باوەڕمان بە ئاشتی و بەشەڕیش هەیە. ئا ئێستا لەگەڵ ئەم دێڕانە تیاتانایە ئەڵێ “مورتاحی وا ڕۆژێ سیلاحی نەگرتوە بە دەستیەوە چوزانێ داعش چیە”. ئەنجا وا داعشیش هات، وا ئەویش ١٠٠ ساڵێ وەک ئەمەویەکان حوکمی کرد. دوای ئەوە؟ یا ئەگەر لە ناختایە بڵێی “ڕایکرد چوو بۆ ئەوروپا” ئەوا خۆشبەختانە زۆر گەورەتر و بە تواناتر لە من دار و بەردی جێهێشت بۆ ئەوەی گۆڕانکاریەک بکات.

کایا ئاشتیخواز بوو. ئەمە ئەو جێگایەیە تیای بنوسم بەندە کاتێ لەسەر کایا ئەنوسم، گوێ لە گۆرانیەکانی ئەگرم، نە بۆ ئەوەیە هانم بدا خۆم بێ ئەقڵ بکەم بەرامبەر نەتەوەیەک، تاکێ، گروپێ یان ئینسانێکی تر نە بۆ ئەوەشە جیاواز بیر بکەمەوە. تەنها ئەو قسانەی لام گرنگە کە بۆنی ئاشتیخوازی لێ دێت، کە باسی زوڵم ئەکا تا هیچ نەبێ دڵی خەڵک نەرم بێ. تا وەک خۆی بە دایکی ئەڵێ: دایە بیربکەرەوە بەڵکە دڵت “ببێتە مرۆڤ”.

بێرتراند ڕەسڵ ئاشتیخواز بوو. یەکێ لە شاکارەکانی لەسەر کۆتایی هێنانی شەڕە. نەک تەنها بە نەفرەت کردن، بەڵکە تیایدا زانستیانە مێتۆدەکانی کۆتایی هێنان بەشەڕ باس ئەکات. پزیشک و داهێنەری بواری پەروەردە بۆ مناڵ بە تایبەت تا تەمەنی ٦ ساڵ بەناوی ماریا مۆنتەسۆری ئیتالیە. مێتۆدەکەی ئەم خاتوونە یەکێکە لەوانەی لای ڕەسڵ پەسەندە، لە کتێبێکی تردا دەربارەی پەروەردە، باسی ئەوە ئەکات مرۆڤ ئەکرێ لەو ٦ ساڵەدا وا پەروەردە بکرێ کە کۆتایی بەشەڕ بهێنرێت، هەروەک خاتوو مۆنتەسۆری بناغەی بۆ داناوە.

بەڵام بە کورتی، بزانین پێش هەموو شتێ ئایا شەڕ تەنها چارەسەرە؟ نەخێر.

بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان ئەکرێ ڕێگای تر بگیرێتە بەر. لەوەیە درێژتر و نەفەسی زیاتری بوێ بەڵام گەر ئامانجەکە و ڕێگاکەی وەک یەک بن ئەوکات ناچارا ئەبین ڕێگا سەختەکە هەڵبژێرین. مەبەستم لەوەیە گەر مەکیاڤێلیانە بیرنەکرێتەوە، ئامانج گرنگتر بێ لە ڕێگاکەی، ئەوا ئەبێ ڕێگاکە و ئامانجەکە وەک یەک پیرۆز بن. بۆ نمونە دەوڵەتی کوردی بە خوێن ئەبێ دروستکرێ جێگای پرسیارکردنە. نابێ دەوڵەتەکە لە خوێنەکە گرنگتر بێت. نمونەی سویسرا باشترین نمونەیە، ئەکرێ مرۆڤ خۆی لەشەڕ لادات. زۆر باشیش ئەکرێت. نمونەی گۆرانیەکانی کایاش بۆ ئەوەی نەوترێ سوسرا نمونەیەکی خراپە، زیندووترین نمونەیە بۆمان. داری ئازادی لەوەیە بە خوێنیش نەبێ بەربگرێ. قسەی هیچ مرۆڤێک نەخشی سەر بەرد نیە.

لە ڕۆژهەڵات پیاوێکی تری وەک غاندی ئەستەمە دروست بێتەوە. هەڵبەت ئەبێ بزانین کە ئینگلیزی دوژمنەکەی غاندی و داعش خوایان یەکە بەڵام ئەوە بابەتەکە نیە. مەسەلەکە “نەفرەت کردن”ە لەشەڕ.لە ناو کورداندا، مرۆڤێکی وەک سەعیدی کوردی (نورسی) پێویستی بەوە نەبوو وەک شێخ عوبەیدوڵا یان ئەوانی تر بابەتی نەتەوایەتی کورد بکاتە هەوێنی شەڕ، ئاشتی خوازبوو.

دوو پیاوی تر کە ئێستا لە خەیاڵمن، جۆن لۆک وەک باوکی لێبوردەیی و ئەنیشتاینیش هەم دامەزرێنەری ڕێکخراوێکی خێرخوازی بوو هەروا لەگەڵ ڕەسڵ خەریکی کۆتایی هێنان بوون بە شەڕ تا مردنی. ئەمان ڕیز ئەکەم چونکە لە ئێستادا هەموو وا ئەزانین شەڕ ڕۆژاواییەکان هێناویانە بۆلای ئێمە. لەسەرەوەش یەکەمجار کایا دا ئەنێم چونکە ڕۆژانە گوێی لێ ئەگرم.

ئەکرێ شەڕ نەکرێت (کورت)

شەڕ تەنها و تەنها ماڵکاولیە. وەک ڕەسڵ ئەڵێ لە شەڕدا کێ لەسەر هەقە و کێ لەسەر هەق نیەی تیا نیە، تەنها ئەوانە ئەمێننەوە کە ناکوژرێن. واتە شەڕ، هەر وەک لە ماناکەیدا دیارە شەڕی مانەوەیە. ئێ کە قەبوڵت کرد داعش داگیرت کا ڕێگایەکە لە مانەوە. تۆیەک ئەوەندە ساڵە دوو ڕۆژ نەچویت بۆ ڕیازە و خۆت ئامادە بکەی و دوو فلس لە خۆ بەهێزکردنا سەرف بکەی، بە نیازی لە کابرای ببەیتەوە کە هیچ نەبێ دە ئەوەندەی تۆ پارەی کردۆتە تەکنۆلۆجیای شەڕەوە؟

نەخێر نابێت

لە گەرمەی کوشتاری کۆمەڵێ گەنج و خەڵکی قوڕبەسەردا، جاشقەڵەمێ یا گۆرانی بێژێ وەک داریوش هەڵ ئەسێ، لەبری گڕدانی ئاگری سۆز و عاتیفەی مرۆڤ، کەللەپوتی و بێ ڕەحمی مرۆڤ ئەوروژێنن و ئەڵێن: نەورۆزەکەتان بکەن با دوژمن دڵی خۆش نەبێت، یا ئێمە لە مەحفلا ئەڕەسقین. ئەمانە بێ ئەقڵین، ئەمانە و زۆرێ لە دێڕەکانی ناو گۆرانی و ئەدەبیاتی چواردەورت، بە ئەدەبیاتی دینیشەوە خۆشکەری ئاگری شەڕن. ئەم جۆرە مرۆڤانە ناکرێ ببنە پێشەنگی شەڕ، ئەبێ ئەوانە پێشەنگی شەڕ کە خۆیان لە شەڕدان، وەک فەرماندە و پاشا بەڕەحمەکانی ناو مێژوو. نەک سیاسەتمەدارێ لەژێر سپلیت و لە کۆشکی سپیەوە پەنجە بە دوگمەی ساروخدا بنێت.

کە کرا با بە ئەقڵ بکرێت(کورت)

بەڵام، تەنها شتێ لێرەدا پێویستە بیڵێم ئەوەیە کە ئەگەر قەرار بوو لەگەڵ دڕندەیەکی وەک داعش شەڕ بکرێ ئەبێ پێش وەخت ئامادە بیت، کە ئامادە بویت زۆر شت ئەگۆڕێت. ئەکرێ مرۆڤ ئاشتیخوازانە شەڕیش بکات. ئەمە گاڵتە جاڕی و پارادۆکس نیە، ئەمە ئەقڵە وا ئەڵێت. کاتێ ڕێگایەک نەما بۆ ئەوەی ڕێگری بکرێ لە شەڕ، تەنها چارە ئەوەبوو شەڕ بکەیت، وەک هاتنی داعش، با بڵێین بەڕاستی وابوو کەس حەزی لە ختوکەدانیان نەبوو، ئەوکات ئەکرێ شەڕ بکرێ بەڵام ئاشتیخوازانە. چونکە لە کاتێکدا بەرامبەر زانی ئیتر بواری بردنەوەی نیە، ئەکرێ هەم شەڕەکە ڕاگرێ هەم لەوەیە خۆی بدا بە دەستەوە.