خوێندن بە گشتی بابەتێکی یەکجار گەورە و ئاڵۆزە کە چەندین کێشە لەخۆ ئەگرێت. لەم نوسینەدا، پێشنیار ئەکەم، باسی هەندێکیان بکەم لەوانە گونجاندنی خوێندنی زانکۆ لە هەلومەرجە مۆدێرنەکاندا.
زانکۆ دامەزراوەیەکە بەشێوەیکی بەرچاو کۆنە. زانکۆکان لە سەدەی بیستەم و سیازدەهەمدا گەشەیان کرد لە خوێندنگا مەسیحیەکاندا کە خواناسە کۆنەکان فێری هونەری “جەدەل/دیالەکتیک” کردن بوون. بەڵام، لە ڕاستیدا، ئامانجەکانی پشت زانکۆکان ئەگەڕێتەوە بۆ مێژووی کۆنتر. کەسێک ئەکرێت بڵێت “ئەکادیمیای ئەفلاتوون” یەکەم زانکۆ بوو. ئەکادیمیای ئەفلاتوون ئامانجی جوان-دیاریکراوی هەبوو. ئامانجی بەرهەمهێنانی کەسانێک بوو کەوا گونجاوبن بۆ ئەوەی ببنە سەرپەرشتیئار لە “کۆمارە” خەیاڵیەکەیدا. ئەو خوێندنەی ئەفلاتوون دیزاینی کردبوو بە مانای ئەمڕۆ ناکرێ ناو بنرێت “کەلتووری”١. پەروەردەیەکی “کەلتوووری” لە بنەمادا پێک دێت لە فێربوونی لاتین و یۆنانی. بەڵام یۆنانیەکان پێویستی بەوە نەدەکرد کە فێری لاتینی ببن. ئەفلاتوون لە بنەمادا خوازیار بوو لە ئەکادیمیاکەی بوترێتەوە، یەکەم بیرکاری و ئەستێرەناسی، و ئەنجا فەلسەفە بوو. فەلسەفەکە دەبوایە ئیلهامێکی زانستی بە تامێکی “ئۆرفی”٢ــیانەی هەبوایە. شتێکی لەم بابەتە، لە بەرگی ڕیفۆرمکراوی جیاوازدا، لە ڕۆژاوا بەردەوام بوو تا ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی ڕۆم. دوای چەن سەدەیەک، لەلایەن عەرەبەکانەوە بەردەوام بوو، و لەوانیشەوە زیاتر لەڕێگای جولەکەکانەوە، جارێکی تر گوازرایەوە بۆ ڕۆژاوا. لە ڕۆژاوا تا ئێستاش زۆرێک لە ئامانجە بنچینەییە سیاسیەکانی ئەفلاتوونی تێدا ماوەتەوە، لەبەر ئەوەی ئامانجی نوخبەیەکی پەروەردەکراوە کەوا بتوانن کەم تا زۆر کۆنترۆڵی تەواوی دەسەڵاتی سیاسی بکەن. ئەم ئامانجە مایەوە، نزیک بەنەگۆڕاوی، تا نیوەی دوەمی سەدەی نۆزدەیەم. لەدوای ئەو کاتەوە، ئامانجەکە تا دێت زیاتر دەستکاری ئەکرێت بە دوو مادەی نوێ، زانست و دیموکراسیەت. تێخستنی دیموکراسیەت بۆ ناو ئەنجامدانی ئەکادیمیا و بیردۆز زۆر گەورەترە لە زانستەکە و زۆر سەختتریشە لەوەی یەکبخرێتەوە لەگەڵ هەرشتێک لە ئامانجەکانی ئەکادیمیاکەی ئەفلاتوون.
خوێدننی زانکۆ، کە لەئێستادا لەتەواوی وڵاتە شارستانیەکاندا بە شتێکی سادە تەماشا ئەکرێت، زۆر بە توندی دژیەتی دەکرا، لەسەر چەن بنەمایەک کە بەگشتی ئەریستۆکراتی بوون، تا ئەو کاتەی کە بینرا کەوا دیموکراسیەتی سیاسی ئیتر بوەتە حەتمیەت. هەر لە کاتە کۆنەکانی مێژوەوەوە هێڵێکی تیژ هەبوە لەنێوان کەسانی خوێندەوار و نەخوێندەواردا. خوێندەواران ڕاهێنانی توندیان پێکرابوو و فێری زۆر شت بووبوون، نەخوێندەوارانیش نەیانتوانیوە بخوێننەوە و بنوسن. خوێندەواران، کە قۆرخی دەسەڵاتی سیاسیان کردبوو، هەمیشە تۆقیبوون لەوەی کەوا خوێندن بخرێتە بەردەست “چینی خوارەوە”. سەرۆکی “کۆمەڵگای شاهانە” لە ساڵی ١٨٠٧دا لای وابوو کەوا کارەسات دەبێت ئەگەر پیاوانی چینی کرێکار فێری خوێندن ببن، لەبەر ئەوەی کاتەکانیان بەوەوە بەسەر ئەبەن کە خەریکی خوێندندەوەی کتێبەکانیی “تۆم پەین” بن. کاتێک باپیرم خوێندنگایەکی سەرەتایی دامەزراند لە ناوچەکەی خۆیدا، دراوسێ دەوڵەمەندەکانی هاواریان لێ هەستابوو، وتبوویان کەوا ئەمە دەبێتە هۆی لەناوبردنی کۆمەڵگا ئەریستۆکراتیەکەی ئەوان. دیموکراسیەتی سیاسی بوو، لانی کەم لە ئینگلتەرا، کە وای کرد گۆڕانکاری بەسەر بۆچووندا بێت لەسەر ئەم بابەتە. دیزرەیلی٣، دوای ئەوەی کە دەنگی کۆکردەوە بۆ پیاوانی کرێکارانی ناو شارەکان، لایەنگری خوێندنی ناچاری بوو بۆ هەموان و ئەم دەستەواژەیەی بەکار ئەهێنا “ئێمە پێویستە گەورەکانمان فێر بکەین”. خوێندن وای لێهات کە ببێتە مافی هەموو ئەوانەی کە خوازیاری بن. بەڵام ئاسان نەبوو کەوا چۆن دەکرێت ئەم مافە درێژ بکرێتەوە بۆ خوێندنی زانکۆ، هەروا چۆن دەکرێت زانکۆکان کردارە مێژوویەکانی خۆیان ئەنجام بدەن.
ئەو هۆکارانەی وای کردوە دەوڵەتە شارستانیەکان خوێندنی گەردوونی (بۆ هەموان) لەخۆ بگرن جیاوازن. کەسانی بەحەماس هەبوون بۆ ئامانجی ڕۆشنگەرایی کە لایان وابوو هیچ سنوورێک نیە بۆ ئەو هەموو چاکەیەی خوێندن لەگەڵ خۆیدا دەیهێنێت. لەناو ئەمانەدا کەسانێک هەبوون کە زۆر کاریگەریان هەبوە لەسەر دەمڕاستی کردنی سەرەتای خوێندنی گەردوونی. ئەنجا کەسانی تر هەبوون کەوا زیاتر پراکتیکی تر بوون و زانیویانە کەوا دەوڵەتی مۆدێرن و پرۆسە مۆدێرنەکانی بەرهەمهێنان و دابەشکردن ناکرێت بەئاسانی بەڕێوە ببرێت ئەگەر ڕێژەیەکی زۆری خەڵک خوێندەواریان نەبێت. کۆمەڵی سێیەمیش کەسانێک بوون کەوا لایان وابوە خوێندن مافێکی دیموکراسیە. کۆمەڵی چوارەمیش هەبوون، کەسانی بێدەنگتر و کەم کراوەتر، کە دەیانزانی چ هەلێک هەیە لە خوێندندا لە ڕووی پڕوپاگەندەی فەرمیەوە. گرنگی خوێندن لەم ڕووەیانەوە یەکجار گرنگە. لە سەدەی نۆزدەیەمدا، زۆرێک لە شەڕەکان لای زۆرینەوە ناپەسەند بوون، بەڵام لەبەر ئەوەی پیاوان فێری خوێندنەوەی ڕۆژنامە کرابوون، هەموو جەنگەکان بوونە جەنگی پەسەندکراو لەلایەن زۆرینەوە. ئەمە تەنها نمونەیەکی کۆنترۆڵکردنی ڕای گشتیە کەوا دەسەڵات دەستی کەوتوە لە ڕێگای خوێندنەوە.
هەرچەندە زانکۆکان ڕاستەوخۆ بایەخیان نەداوە بەم پرۆسە پەروەردەییانە، بەشێوەیەکی گەورە کاریان تێکراوە، بە گشتی قسە بکەین، شتێکی حەتمیە بەڵام لانی کەم یەکجار بێتاقەتکەرە بۆ ئەوانەی کە بیانەوە ئامانجە کۆنەکان لە زانکۆکاندا بمێنێتەوە.
سەختە قسە بکرێت لەسەر دەمڕاستی کردن دەربارەی ئامانجە کۆنەکان بەبێ ئەوەی زمانێک بەکار نەهێنرێت کەوا تامێکی کۆنی هەبێت. جیاوازیەک هەیە، کە پێشتر بە گشتی دانی پێدا نرابوو، لەنێوان توانا و حیکمەتدا. گەشەکردنی ئاڵۆزیەکانی تەکنیک وا ئەم جیاوازیەی کاڵ کردۆتەوە، لانی کەم لە هەندێ ناوچەدا. هەندێ توانا هەن کەوا زۆر ڕێزیان لێ ناگیرێت هەرچەندە دەست خستنیان سەختیشە. کەسێک کە جوڵەی سەختی جەستە ئەنجام بدات، پێم وتراوە، دەبێت لە منداڵیەوە دەست پێ بکات، و کاتێک دەبێتە کارامە، توانایەکی دەگمەن و یەکجار سەختیشی هەیە. بەڵام ئەمە وەک توانایەکی کۆمەڵایەتی بە سودمەند دا نانرێت، هەر لەبەر ئەوەشە کەوا، لە قوتابخانە و زانکۆکاندا ناوترێتەوە. هەرچەندە، توانایەکی زۆریش هەن کە ژمارەیان زۆر بەخێرایی زیاد دەکات، مادەی یەکجار گرنگی سەروەت و دەسەڵاتی نەتەوەیەکن. زۆربەی ئەمانە توانایەکی نوێن و ڕێزیان بۆ دانانرێت لەلایەن کەلتوورە کۆنەکانەوە. هەندێکیان دەکرێت ڕێگا خۆشکەر بن بۆ حیکمەت، بەڵام بڕێکی زۆریان نەخێر. بەڵام، تۆ لێم ئەپرسیت، مەبەستت چیە لە “حیکمەت”؟ خۆم ئامادە نەکردوە بۆ پێناسەیەکی پوخت. بەڵام ئەوەی لە توانامدا هەیە ئەیکەم بۆ ئەوەی ڕای خۆم بڵێم لەسەر ئەوەی ئەم وشەیەک توانای چ مانایەکی هەیە. وشەیەکە (حیکمەت) بەشێکی پەیوەستە بە زانین و بەشێکیشی بە هەستکردن. دەبێت مانای یەکێتیەکی نزیکی تایبەت بێت لە زانین و بەهەند زانینی قەدەری ئینسان و ئامانجی ژیان. پێویستی بە فراوانیەکی خەیاڵ هەیە، کە بەڕاستی سەختە بەبێ زانینێکی یەکجار گەورە. بەڵام پێویستیشی بەوەیە، هەستکردنێکی فراوانیشی لەگەڵدا بێت، کە بریتیە لە دڵسووتانێکی گەردوونی. من پێم وایە، خوێندنی باڵا دەبێت ئەوەی پێویست بکات بیکات بۆ بانگەشەکردن بۆ نەک زانین بەڵکوو حیکمەت. پێم وا نیە ئەمە کارێکی ئاسان بێت، و پێشم وانیە کەوا ئامانجەکە پێویست بکات یەکجار وشیار بێت لەم ڕوەوە، بۆ ئەوەی نەبێتە شتێکی لەقاڵبدراو و خۆ-بەڕاست-زان. دەبێت شتێک بێت کەوا نزیک لاشعوری بێت لە مامۆستادا و نزیک بێمەبەست بگەیەنرێت بە قوتابی. هاوڕام لەگەڵ ئەفلاتوون کەوا ئەمە گەورەترین شتێکە کەوا خوێندن ئەنجامی بدات. بەداخەوە، یەکێکە لە هەرە ژێرمەترسی خراوەکان بە تێخزاندنی شیعاری دیموکراسیەتی ڕووت بۆ ناو زانکۆکانمان.
توندڕەویەتی دیموکراسیەت ئەوەیە بوترێت پیاوان هەموو یەکسانن. هەستێک هەیە لەمەدا کە بەڵێ ڕاستە، بەڵام شتێک نیە کە کەسانی پەروەردەکەر خۆیانی پێوە سەرقاڵ بکەن. دەکرێت بە دەستەواژەی “پیاوان هەموو یەکسانن” بەڕاستی مەبەست ئەوە بێت لە هەندێ لایەنەوە مافی یەکسانیان هەیە و پێویستە بەشی یەکسانیان هەبێت لە دەسەڵاتی بنچینەیی سیاسیدا. کوشتن کوشتنە کوژراوەکە هەرکەسێک بێت، پێویستە هەموو کەسێک پارێزراو بێت لێی لەلایەن یاسا و پۆلیسەوە. هەر کۆمەڵە پیاوێک یان ژن، کەوا بەشیان نەبێت لە دەسەڵاتی سیاسیدا بەدڵنیاییەوە دووچاری جۆرێک لە نادادپەروەری دەبن کە هیچ پاساوێکی نیە. هەموو پیاوان پێویستە لەبەرامبەر یاسادا یەکسان بن. ئەم جۆرە پرەنسیپەیە کە پێکهێنەری ئەوەی بەکارە لە دیموکراسیەتدا. بەڵام ئەمە مانای ئەوە نیە کەوا ئێمە دان بەوەدا نەنێین کەوا پلەی جیاواز هەیە بۆ توانا یان لێهاتوویی لە تاکە جیاوازەکاندا. هەموو مامۆستایەک دەزانێت کەوا هەندێ قوتابی خێرا و هەندێکی تر خاو. هەموو مامۆستایەک دەزانێت هەندێک کوڕ و کچ حەزیان بەهێزترە بۆ بەدەستخستنی زانین، لەکاتێکدا هەندێکی تر دەبێت زۆریان لێ بکرێت تا ئاستی کەمترینی داواکراو لەلایەن دەسەڵاتی پەروەردەییەوە فێر ببن. کاتێک گروپێک خەڵک پێکەوە فێر دەکرێن لە پۆلێکدا، بەبێ گوێدانە کەمی و زۆری تواناکانیان، خێرایی فێرکردنەکە زۆر خێرا دەبێت بۆ بێئەقڵەکان و زۆر خاویش بۆ زیرەکەکان. بڕی فێکردنی پێویست بۆ کەسێکی گەنج پەیوەستە تا ڕادەیەکی یەکجار زۆر بە توانا و زەوقی خۆیەوە. منداڵێکی تەمەڵ تەنها گوێ دەگرێت بۆ ئەوەی کە لەسەریەتی فێری ببێت لە کاتێدا کە مامۆستا لەوێ بێت و جەخت بکاتەوە لەسەر بابەتی وانەکە. کەسێکی یەکجار زیرەک، بەپێچەوانەوە، پێویستی بە هەل و جاروبارەش ڕێنمایی هەیە کاتێک دووچاری سەختیەک دەبێت کە بۆ ماوەیەکی کەم نەتوانێت بەسەریدا زاڵ ببێت. ئەنجامدانی فێکردنی زیرەک و تەمەڵ پێکەوە بەڕاستی جێگای داخە، بەتایبەتی کاتێک دەربارەی ئەوانەیان کە بەتوانان تیایاندا. بێزاری بێپایان دووچاری ئەوانەیان دەبێت کە زۆر بەتوانان و دەبینین بابەتێک کە ئەمان زۆر پێشتر تێی گەشتوون ڕوون ئەکرێتەوە بۆ ئەوانەیان کە لە دواوەن. ئەم خراپیە لەگەڵ گەورەیی تەمەنی قوتابیەکەدا خراپتریشە. ئەو کاتەی کە قوتابیەکی گەنجی بەتوانا دەگاتە خوێندنی زانکۆ، ئەوەی کە پێویستیەتی بریتیە لە جاروبارە ئامۆژگاری (نەک فەرمان) بەنیسبەت ئەوەی کە چی بخوێنێتەوە و مامۆستایەکیش کە هەم کات هەم دڵسۆزی هەبێت بۆ ئەوەی گوێ لە سەختیەکانی بگرێت. ئەو مامۆستایەی کە لە مێشکی مندا هەیە دەبێت کەسێکی یەکجار بەتوانا بێت لەو بابەتەی کە قوتابیەکە تیایدا تەخەسوس دەکات، بەڵام مامۆستاکە دەبێت ئەوەندە گەنجیش بێت کە بیری بێت کە چ جۆرە سەختیەک ئەکرێ بێتە پێش قوتابیەکە، و ئەوەندەش دەقی نەگرتبێت بەوەی کە نەتوانێت موناقەشە بکات بەبێ دەمارگیری. موناقەشەکردن بەشێکی زۆر بنچینەییە لە پەوروەردەی باشترین قوتابیەکاندا و پێویستی بەوەیە دەسەڵات تیایدا وجودی نەبێت ئەگەر بمانەوێت ئازاد و بەرهەمدار بێت. من تەنها بیر لەوە ناکەمەوە موناقەشەکە لەگەڵ مامۆستادا بێت بەڵکوو موناقەشەی نێوان قوتابیەکان خۆشیان. بۆ موناقەشەی لەو جۆرە، پێویستە کاتی خۆش بەسەر بردن هەبێت. بۆیە ئەوە ڕاستیەکە کەوا کاتی خۆش بەسەر بردن لوتکەی گرنگیە لە ساڵانی خوێندندا. کاتێک من خوێندکاری زانکۆ بووم، پەیمانێکم دابوو، کاتێک بوومە مامۆستای زانکۆ وای دابنێم کە موحازەرە بۆخۆی هیچ سوودێکی نیە وەک مێتۆدێکی فێرکردن، بەڵکو تەنها وەک جوڵێنەرێکی جاروبار. بەلای ئەو قوتابیانەوە کە بەتوانان، هێشتا هەر ئەم بۆچوونەم هەیە. موحازەرە وەک مێتۆدی فێرکردن لە زانکۆکاندا شتێکی تەقلیدیە و بێگومان پێش داهێنانی چاپ سوودبەخش بوە، بەڵام لە دوای داهێنانی چاپەوە بەنیسبەت قوتابیە زیرەکەکانەوە ئیتر کۆن بووە.
بەلای منەوە، تا ڕادەیەکی زۆر قەناعەتم هەیە، هەڵەیە کەوا لەسەر بنەمای دیموکراسیەت دژایەتی ئەوە بکرێ کە قوتابی زیرەک و تەمەڵ جیاکرێتەوە لە فێرکردندا. لە بابەتانێکدا کەوا خەڵک بەلایەوە گرنگە کەس خەو بەوەوە نابینێت کە دیموکراسیەت بەو شێوەیە جێبەجێ بکرێت. هەموو کەسێک ئامادەیە دانی پێدا بنێت کە هەندێ وەرزشکار لە هەندێکی تر بەتواناترن، هەروەها ئەستێرەکانی ناو فلیمی سینەمایی پێویستە ڕێزی زیاتریان لێ بگیرێت لە خەڵکی ئاسایی فانی. ئەمەش هۆکارەکەی ئەوەیە کەوا ئەم کەسانەی ئەم جۆرە توانایەیان هەیە هەتا ئەوانەش کە ئەو توانایەیان نیە سەرسامن پێیان. بەڵام توانای زیرەکی، بەنیسبەت سەرسامی لەلایەن قوتابی تەمەڵ بەوانەوە، شتێکە کە بە ئەرێنی و بە جددی نەخوازراوە، هەتا لەلایەن کەسانی باڵغیشەوە، وشەی “کەچەڵی زیرەک” دەربڕینێکە ڕێزی تێدا نیە. یەکێک لەو ناشیرینیانەی دەسەڵاتی سەربازی سەردەم ئەوەیە کەوا ئەو کەسەی کە سەرکەوتن لە جەنگدا مسۆگەر دەکات چیتر کەسێک نیە ڕێزی لێ بگیرێت و لەسەر ئەسپێک بە قنجی دانیشتبێت، بەڵکوو زانایەکی تێکشکاوە کە هەموو مناڵێکی سەرباز-ئەقڵ لە گەنجێتیدا ئامادە بوە گاڵتەی پێ بکات. بەڵام، دەبێت بڵێم لە بواری کوشتندا نیە کە پێم خۆشە کەسانی “کەچەڵی زیرەک” باشترە ڕێزیان لێ بگیرێت.
پێویستیەکانی جیهانی مۆدێرن ناکۆکیەکی هێناوەتە ناو، کە باوەڕم وایە دەکرێت خۆمانی لێ لا بدەین، لەنێوان بابەتە زانستیەکان و ئەوانەی کە ناونراون “کەلتووری”. ئەمەی دوەمیان نوێنەرایەتی کەلەپور دەکات و هێشتاش، لە وڵاتەکەی مندا، جۆرێکە لە خۆبەزلزانینی لوتبەرزانە. نەزانینی کەلتوور، لە دوای ئاستێکەوە، ئیتر نەخوازراوە. نەزانینی زانستی، هەرچەندە تەواویش بێت، وانیە. من پێم وا نیە کەوا جیاکردنەوەی نێوان خوێندنی زانستی و خوێندنی کەلتوری هێندە بەو ڕوونیە جیاوازیەکەیان دەرکەوێت کە وادیارە. من وا دەزانم کەوا هەموو قوتابیەکی زانستی پێویستە هەندێک زانیاری هەبێت لەسەر مێژوو و ئەدەبیات، و هەروەهاش قوتابیە کەلتووریەکان پێویستە هەندێک ئاشناییان هەبێت لەگەڵ هەندێک لە بۆچوونە بنچینەییە زانستیەکاندا. هەندێ کەس دەڵێن کات بەشی ئەوە نیە لە خوێندنی پرۆگرامی زانکۆدا، بەڵام، من باوەڕم وایە کەوا ئەم بۆچوونە دروست بووە لە ئەنجامی ئەوەی کە ویستێک نیە بۆ ئەوەی خوێندن بگونجێنێت لەگەڵ کەسانێک کە نەیانەوێت لە بابەتێکدا زۆر قوڵ ببنەوە. زیاتریش مەبەستم ئەوەیە، ئەو خوێندنە کەلتووریەی ئەخرێتە بەردەم قوتابی زانستی، پێویست ناکات زمانی یۆنانی یان لاتینی تێدا بێت. بەهەمان شێوەش وا ئەزانم ئەو بابەتە زانستیانەی ئەخرێتە بەردەست ئەوانەی کە نایانەوێ لە بابەتی زانستیتا پسپۆڕی پەیدا بکەن دەبێت دەربارەی مێژووی زانست و بەشێکیشی دەربارەی لایەنەکانی مێتۆدی زانستی بێت. وا ئەزانم شتێکی باشە کەوا جاروبارە موحازەرەی پیاوانی دیار بۆ هەموو قوتابیان پێشکەش بکرێت و نەک تەنها بۆ ئەوانەی کە پسپۆڕیەکەیان لە بابەتە پێشکەشکراوەکەدایە.
هەندێ شت هەن پێم وایە دەبێت شایانی کردن بن، هەرچەندە لە ئێستادا وا نیە، بەوەی ئەوانەی سەروکاریان لەگەڵ وتنەوەی وانەی زانکۆدا هەیە سەرپێیی تەماشا بکرێن. تەبیعی ئەم پیاو و ژنانە، پێویستە لە بابەتێکدا پسپۆڕ بن. بەڵام، زیاد لەمە تەماشاکردنێکی گشتی هەیە کە پێویستە ئەوانەی فێریان دەکەن لەپێش خۆیانەوە دایان بنێن. پێویستە بەهای ڕۆشنبیری و گەڕان بەدوای زانیندا لەخۆیاندا بەرجەستە بکەن. پێویستە ئاشکرای بکەن کەوا ئەوەی لە هەر کاتێکدا بە زانین دا ئەنرێت، ئەکرێ لە ڕاستیدا هەڵەی تێدا بێت. پێویستە ئەوە بچەسپێنن لە مێشکیاندا کە دەبێت ڕۆحیان مەزهەبی نەبێت، بەڵکو بەڕۆحێکی گەڕانی بەردەوام و لە دۆخی پاڵدانەوەی دڵنیاییدا نەبن. هەقە هەوڵی ئەوە بدەن کە وشیاریەکی جیهان بەکۆ دروست بکەن، نەک تەنها ئەوەی کە ئێستا لێمان نزیکە لە کات و لە بۆشاییدا. بە لەبەرچاوگرتنی ئەگەری هەڵەکردن، هەق وایە گرنگی لێبوردەیی ڕوون بکەنەوە. هەقە بیری قوتابیەکان بخەنەوە کەوا ئەوانەی پاش مەرگیان ڕێزێکی زۆریان لێ گیراوە لەسەردەمی خۆیاندا کەسانی بێ جەماوەر بوون، لەسەر ئەم بناغەیەش، ئازایەتی کۆمەڵایەتی بەهایەکە لە لوتکەی گرنگیدا. لەسەرو هەمووشیانەوە، هەموو مامۆستایەک کەوا خەریکی هەوڵێکە بۆ زۆرترین سوودی قوتابی کە قسەیان لەگەڵدا ئەکات پێویستە خۆی وەک خزمەتکاری ڕاستی دابنێت و نەک خزمەتکاری ئەم یان ئەو بەرژەوەندی لایەن یان سیاسەتێک. ڕاستی مێخودایەکی درەوشاوەیە، هەمیشە پەچەدار، هەمیشە دوور، هەرگیز ناتوانی تەواو لێی نزیک بیت، بەڵام شایانی هەموو ئەو خۆتەرخانکردنەیە کە لە توانای ڕۆحی مرۆڤدا هەیە.
پێڕست
١. ڕەسڵ لە نوسینەکەیدا وشەی “وێژەیی” بەکار ناهێنێت بەڵام زانستی و وێژەیی نەک کەلتوری لە کوردیدا باوترە، بەڵام لەبەر ڕێزی نوسینەکە وەک خۆی وشەی culturalم کردوە بە کەلتووری
٢. ئۆرفیەس، شاعیری یۆنانی بوە. زیاتر بخوێنەوە خۆت
٣. دیزرەیلی دووجار سەرۆک وەزیرانی ئینگلتەرا بوو لە سەدەی ١٩دا ژیاوە
بڵۆگی لائق 